Geschiedenis van de Joden in de Nederlanden

Joden hebben zich in de Nederlanden gevestigd, waardoor een karakteristiek Jodendom ontstond. Wie kent het ontstaan ervan? In het boek ‘Geschiedenis van de Joden in Nederland’, is dat beschreven. Dit is uniek, want vaak beperkt zich dat alleen tot ‘dieptebeschrijvingen’, zoals over de Jodenvervolging van 1940-45. Hoe is dit gedaan?

Revisie
Dit boek verscheen eerder in 1995. De nieuwe uitgave is uitgebreid (c.120 pagina’s meer), aangepast en bijgewerkt tot de huidige stand van kennis. Daarvoor zijn nieuwe auteurs aangetrokken. In negen hoofdstukken is chronologisch de geschiedenis beschreven (van de 13de – 21ste eeuw). Het boek heeft alle nodige ‘tools’, zoals uitgebreide eindnoten met boekverwijzingen, een zakenregister en korte beschrijving van de auteurs.

Vragen beantwoord
Belangrijke vragen over het Jodendom in de Nederlanden worden beantwoord, zoals wanneer en waarom de eerste Joden er zich vestigden, wat hun bron van inkomsten was, hoe ze werden beoordeeld door hun christelijke omgeving en het hoe en waarom van hun ontwikkeling. Maar ook specifieke vragen over hun vervolgingen, de invloed op hen van Reformatie, Overheid en Verlichting en waarin ze excelleerden.

Opmerkelijke karakteristieken
Jodendom in de Nederlanden begon met Sefardim (Joden afkomstig van het Iberische schiereiland) die zich in Vlaanderen en Brabant vestigden. Door vervolgingen verdwenen ze echter weer. Pas zo’n 150 jaar later keren Sefardim terug naar in Antwerpen. Door de Reformatie trekken ze echter naar antikatholieke steden, zoals Amsterdam (1588). Ze mogen er synagogen oprichten, maar de Gereformeerde overheid weerde ze lang uit de Gilden en de politiek. Ze hadden geen gedegen kennis van het Jodendom, maar gedijen goed in de Nederlanden. Ook in de Westelijke koloniën.

Asjkenazim (Joden uit Midden- en Oost-Europa) komen daarna ook naar de Nederlanden. Aanvankelijk weinig en lijdend onder grote armoede, maar een klein deel van hen (de Mitnagdiem) brengt de nodige kennis van het Jodendom. De Sefardim steunen de Asjkenazim, waardoor die laatsten het uiteindelijk voor het zeggen krijgen (19de eeuw). Tegenwoordig is dit onderscheid bijzaak.

Een belangrijk karakteristiek van het Jodendom in de Nederlanden is hun geassimileerdheid. Ongunstig voor het orthodoxe Jodendom en nog ongunstiger voor hun volksverband. Het aantal gemengde huwelijken groeit nog steeds. Op religieuze vlak werkte het uit in het ontstaan van ‘Liberaal’ en progressief Jodendom en op maatschappelijk vlak in zelfemancipatie en het zionisme. Opvallend is echter dat de assimilatie weinig vrucht droeg tijdens de Tweede Wereldoorlog. In Nederland werd het relatief hoogst aantal Joden afgevoerd en na de bevrijding was er een koele, vijandige houding naar de Joodse overlevenden die terugkeerden. Antisemitisme was gebleven.

Evaluatie
Dit is een monumentaal, goed toegankelijk boek dat ‘diepgang’ heeft. Het Nederlandse Jodendom ‘bewoog’ mee met de Nederlandse geschiedenis, dus het geeft ook inzicht in het laatste. Met de nodige aandacht voor de koloniën. Het heeft verschillende auteurs waardoor de schrijfstijl afwisselend is en er nogal wat wordt herhaald. Jammer is verder dat er geen woordenlijst is opgenomen. Een must have.


Geschiedenis van de Joden in Nederland. 2017, Balans, Amsterdam, 620 pagina’s, € 49,95, ISBN: 9789460034374.