Wat is de belangrijkste activiteit?

Welke menselijke activiteiten zijn er en in hoeverre heeft de moderne maatschappij daar invloed op? Dit zijn de vragen die Hannah Arendt in haar hoofdwerk ‘De menselijke conditie’ uitwerkt. Daarbij onderzoekt ze de wortels van de Europese beschaving – de Griekse en de Romeinse cultuur – en voelt vooral het Marxisme aan de tand. Ze breekt een lans voor het belang en de bescherming van de intellectuele activiteiten van mensen. Hoe heeft ze dat beschreven?

Boekopbouw
In dit filosofische boek opgedeeld in zes delen analyseert Arendt hoe het is gesteld met de sociaal-politieke problematiek van de menselijke activiteiten (vita activa).

Ze onderscheidt drie soorten activiteiten: ‘arbeiden’ (om te leven), ‘werken’ (om de natuur naar eigen hand te zetten) en ‘handelen’ (de ware menselijke ontplooiing). Die laatste werkt ze verder uit naar contemplatie (overdenken) en uiteindelijk denken. Maar deze laatste twee vallen buiten het bestek van dit boek.

De meeste aandacht gaat uit naar de manier waarop handelen (en denken) in de moderne maatschappij van ‘loontrekkers’ wordt bedreigd. Uitgebreide eindnoten (maar liefst 60 pagina’s) geven naast literatuurverwijzingen ook veel diepte-informatie. Het boek sluit af met een personen- en zakenregister.

Verwarring
Arendt verbaast zich ook over de wetenschappelijke verwarring over de menselijke activiteit. Vooral over het verwarde en verknipte wereldbeeld dat de theoretici van het socialisme hebben voortgebracht; romantisering van de arbeidersklasse bedoeld voor het voortbestaan van een ideale mensheid.

Wie geen arbeider/loontrekker is, zou overbodig zijn. Werkeloosheid wordt dan het ergste wat mensen kan overkomen. Een deel van de verwarring komt door de Evolutietheorie; de ‘religie’ van de moderne wetenschap.

Ze behandelt ook de fundamentele veranderingen van de westerse cultuur door de christelijke leer; de vergevingsgezindheid en het concept van eeuwig leven van de mens. Ze komen echter voort uit het Hebreeuwse begrip van heiligheid van leven.

Arendt wijst er ook op dat de christenheid naïef is en sterk beïnvloed door het Grieks/Romeinse denken. Daarom zou de moderne samenleving (die het denken loslaat) allang niet meer christelijk zijn. De seculiere maatschappij wordt gedomineerd door grote angsten, wanhoop, zelfhaat en onzekerheden, dat zich enerzijds uit in egoïsme en anderzijds in hedonisme. De op zichzelf teruggeworpen mens. De moderne filosofie en wetenschap liggen aan de oorsprong daarvan en dragen eraan bij. Ze missen de waardering voor de ‘belangrijkste’ vorm van menselijk activiteit; denken. Daardoor zijn de activiteiten tegenstrijdig en steeds aan veranderd onderhevig.

Evaluatie
Dit is een interessant, maar geen gemakkelijk boek. Niet alleen zijn de zinnen lang en ingewikkeld, maar ook zijn de onderwerpen uiteenlopend. Het is opmerkelijk dat wat Arendt in 1958 dacht nog actueel is. Dat komt omdat dit soort literatuur aan weinig slijtage en verandering onderhevig is.

Allerlei gedachtelijnen worden uitgewerkt die soms ook naïef en onjuist zijn, maar nog steeds om verdere doordenking vragen. Daarom is dit boek een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in sociaal-politieke geschiedenis en filosofie.


Arendt H., De menselijke conditie. Vertaling: C. Houwaard. Vierde druk. 2017, Boom Grote Klassieken, Amsterdam. 374 pagina’s, € 39,90, ISBN: 9789024408757.