Minister Dekker (Rechtsbescherming) wil de wet aanpassen: er moet sneller korte metten gemaakt worden met ‘huwelijkse gevangenschap’. Er is sprake van huwelijkse gevangenschap als “iemand tegen haar of zijn wil in een (religieus) huwelijk blijft, omdat het niet lukt om een ontbinding van dat huwelijk te krijgen.”
De Nederlandse rechter krijgt met de nieuwe wet meer ruimte om in één procedure zowel de Nederlandse als de Joodse, islamitische of andere religieuze echtscheiding eenvoudiger af te wikkelen. Daarnaast bestaat er de mogelijkheid om de Nederlandse rechter een religieus huwelijk te laten ontbinden ook in het geval er geen burgerlijk huwelijk heeft plaatsgevonden.
Man en vrouw worden in de nieuwe wet in principe verplicht om mee te werken aan een religieuze echtscheiding. De Nederlandse bewindsman wil echtelieden van elkaar kunnen bevrijden: het mag en kan niet zo zijn dat de ene echtgenoot de andere in de vrijheid om te scheiden en om zijn of haar leven weer los van elkaar te kunnen voortzetten, belet. Maar hierbij komen bijzonder veel vragen op:
- Mogen we van de Bijbel wel scheiden?
- Voldoet deze wetgeving aan een behoefte vanuit de religieuze gemeenschap? Moeten we dit soort wetgeving toejuichen?
- Wat is er gebeurd met de scheiding van kerk en staat? Dat was altijd een heilig huisje in Nederland.
- Gaat de Nederlandse rechter hier niet op de plaats van de ‘bedienaar van de G’dsdienst’ zitten? Kan een seculiere rechter de plaats van een geestelijke innemen?
- Volgens de Joodse interpretatie van de Bijbel blijkt uit de Thoratekst dat een echtscheidingsbrief (get) vrijwillig moet worden gegeven. De overheidsdwang maakt de get schijnbaar ongeldig. Hoe zit dit?
1. Mogen we van de Bijbel wel scheiden?
Waar is de bron van de echtscheiding (get) te vinden in de Bijbel (Thora)? In het 5e boek van de Thora, Dewarim/Deuteronomium 24:1 e.v. worden een aantal details rond de echtscheiding geregeld. De rest wordt uitgewerkt in de Misjna en de Talmoed, de mondelinge leer. De Thora is bijzonder summier in de regeling van echtscheiding. Deuteronomium 24:1-3 vermeldt slechts:
“Wanneer iemand een vrouw neemt en met haar samenleeft, dan zal hij – indien zij geen gunst vindt in zijn ogen, omdat hij ontucht van enige zaak bij haar aantrof – haar een echtscheidingsbrief schrijven en haar ter hand stellen en haar uit zijn huis sturen; dan zal zij uit zijn huis vertrekken en kunnen gaan behoren aan een andere man”.
Volgens deze tekst geschiedt de ontbinding van een Bijbels huwelijk door middel van een “sefer keritoet” (letterlijk: een brief van scheiding), hoewel het voor de huwelijkssluiting niet noodzakelijk is zich van een geschreven stuk te bedienen. Na de ontvangst van deze echtscheidingsbrief is het de vrouw toegestaan met een andere man te trouwen.
Huwelijk en echtscheiding zijn in de Bijbel en het Jodendom individuele aangelegenheden tussen man en vrouw; in principe kan een huwelijk of de echtscheiding voltrokken worden zonder tussenkomst van of bekrachtiging door enig overheidsorgaan of rabbinaal gerechtshof. Twee getuigen bij de overhandiging van de ring zijn voldoende voor een geldig Bijbels huwelijk. Twee getuigen bij de overhandiging van de echtscheidingsbrief zijn in principe voldoende voor een geldige Bijbelse echtscheiding.
In ieder geval is duidelijk dat de Bijbel echtscheiden toestaat. Scheiden geschiedt door overhandiging van een get. Een get is een handgeschreven papieren document van 12 regels. Het woord get wordt overigens ook gebruikt voor de echtscheidingsprocedure als geheel.
2. Voldoet deze wetgeving aan een behoefte vanuit de religieuze gemeenschap? Moeten we dit soort wetgeving toejuichen?
Ik denk van wel, omdat we inderdaad schrijnende gevallen meemaken waarin echtgenoten elkaar ‘gevangen houden’ in een huwelijk. De bekende rechtsgeleerde en filosoof Maimonides (1135-1204) gebruikt dezelfde terminologie als minister Sander Dekker in zijn wetsontwerp: ‘gevangen in het huwelijk’. Het seculiere huwelijk kan door de rechter ontbonden worden, ook als een van beide echtelieden weigert te scheiden.
Een scheiding heeft emotionele, zakelijke en juridische kanten. Voor bijvoorbeeld de Joodse bevolkingsgroep in Nederland is de scheiding pas voltrokken na een uitspraak van de burgerlijke rechter én nadat de man zijn vrouw een scheidingsakte/get overhandigd heeft voor een rabbinale rechtbank, een Beet Dien. Telkens weer zijn er mannen of vrouwen die weigeren een get af te geven of aan te nemen waardoor de rabbinale echtscheidingsprocedure soms jarenlang stil komt te liggen.
De seculiere en de religieuze wet vormen twee totaal gescheiden rechtssystemen. Een Nederlandse Jood of Jodin moet aan beide rechtssystemen voldoen om zonder problemen verder te kunnen leven. Zonder de religieuze huwelijkse band met de vorige partner te verbreken, kan geen nieuwe relatie worden aangegaan. Gebeurt dit toch, dan zijn de kinderen uit het tweede huwelijk volgens de Bijbelse wet mamzeriem (bastaarden), die niet kunnen huwen volgens de Bijbelse wet. Vandaar dat ik de nieuwe wet toejuich.
3. Wat is er gebeurd met de scheiding van kerk en staat?
Dit heilige huisje wordt met dit wetsontwerp wederom een beetje omver gehaald. De Nederlandse wetgever grijpt in in het religieuze huwelijk omwille van de ‘vrijheid’. De vrijheid van religie wordt inderdaad ingeperkt. Maar omdat dit parallel loopt aan de mening van Joodse religieuze autoriteiten – die de vrijheid om ‘verder te gaan met het eigen leven’ hoog in het vaandel hebben staan – ben ik van mening dat dit in dit geval een goede zet is. Het wetsvoorstel voorkomt, dat de voormalige echtelieden elkaar lange tijd een volgende relatie kunnen ontzeggen.
4. Gaat de Nederlandse rechter hier niet op de plaats van de ‘bedienaar van de G’dsdienst’ zitten?
De seculiere rechter maakt de geestelijke absoluut niet brodeloos en gaat niet op zijn stoel zitten. Wat de Nederlandse rechter alleen doet, is het bevorderen van een Bijbelse (of andersoortig religieuze) echtscheiding. Hij beveelt de weigerachtige man of vrouw bijvoorbeeld naar de rabbinale rechtbank te gaan onder dreiging van een dwangsom of zelfs gijzeling (opsluiting totdat men doet wat de seculiere rechter wil, namelijk dat men de partner bevrijdt uit de huwelijksbanden). De Nederlandse rechter ondersteunt dus in feite, dat de echtelieden doen wat de geestelijke leiders zeggen.
5. Maakt overheidsdwang maakt de get niet schijnbaar ongeldig?
Meestal zijn de omstandigheden zo, dat de Bijbelse wet – naar Joodse uitleg in de Mondelinge Leer (Misjna en Talmoed) – eigenlijk een echtscheiding voorschrijft. In de praktijk betekent dit dus dat beide echtelieden van elkaar moeten scheiden. Reeds in Talmoedische tijden (een kleine tweeduizend jaar geleden) wordt overheidsdwang onder deze omstandigheden besproken en goedgekeurd.
Letterlijk staat er in de Misjna (Gittin 9:8): “Wanneer de seculiere autoriteiten iemand slaan en opdragen ‘doe wat de religieuze autoriteiten je zeggen’ dan is de get in orde” (enigszins vrij vertaald). Zo sluiten de Joodse visie op de Bijbelse echtscheiding en die van minister Dekker dus vrijwel naadloos op elkaar aan. Nederland speelt in deze een voortrekkersrol in Europa. De Nederlandse wetgeving heeft ook Europese strekking en maakt het mogelijk vanuit Nederland ook ‘gevangen echtgenoten’ uit andere lidstaten te helpen om zich los te maken van ongewenste religieuze huwelijkse banden.
OVER DE AUTEUR
Kunnen jullie aangeven hoe er gedacht moet worden over scheiden en hertrouwen onder het tweede testament? Daarin staat dat je niet mag hertrouwen, vrijgezel moet blijven of je moet verzoenen met je eerste man omdat je echtbreuk pleegt als je hertrouwt. Dat mis ik in het artikel over de nieuwe wet. Ik begrijp dat dit artikel geschreven is door een rabbijn die geen rekening houdt met het NT… Ben het eens met de stelling dat mensen elkaar niet moeten kunnen gijzelen als een van beide wil scheiden, maar Paulus zegt dat zo iemand daarna vrijgezel moet blijven. Zeer geïnteresseerd naar jullie visie.