Achtergronden verhouding Nederlanders tot Joden

Nederlanders betrekken de Joden nogal eens bij van alles en nog wat. Bijvoorbeeld bij het voetbalteam Ajax en de Staat Israël. David Wertheim vroeg zich af wat dan eigenlijk bedoeld wordt en beschreef dat in het boek ‘Waar gaat het over als het over Joden gaat? Hoe deed hij dat?

Boekanalyse
Wertheim (niet-religieus Joods) is cultuurhistoricus en directeur van het Menasseh ben Israël instituut voor Joodse studies. Hij schreef al diverse boeken.

Voor dit boek bezocht hij voetbalstadions, kerken, demonstraties en sprak hij rappers, predikanten, activisten en politici. Ook sprak hij een aantal prominente Joden, zoals opperrabbijn Jacobs. Hij beschrijft zijn bevindingen, waarin naar voren komt dat het vooral gaat over “wie wij als Nederlanders denken te zijn”. Joden vervullen nog steeds de rol voor het Nederlandse morele geweten.

Na een inleiding volgen acht (ongenummerde) hoofdstukken waarin onderzoeksonderwerpen centraal staat. Het boek wordt afgesloten door een slotbeschouwing en een dankwoord. De meeste aandacht gaat naar de onderwerpen christenen en de Joodse nationale identiteit. Eindnoten geven hoofdzakelijk literatuurverwijzingen, soms diepte-informatie.

Divers en unheimisch
Het valt Wertheim op dat als Nederlanders het over Joden hebben, Joden zich daarin zelden herkennen en dat de meeste Joden die aandacht liever missen. Niet in de laatste plaats omdat het toch vaak ongemeende aandacht is.

Hij onderzocht de Messiaanse Beweging, maar stelde vast dat het hoofdzakelijk uit niet-Joden bestaat. Hoewel hij hun gerichtheid op de Joodse wortels consequent vindt, toch neemt hij bovenal een neiging naar Joodje-spelen waar. Een ‘christelijke’ invulling van wat Joods is.

Volgens Wertheim hebben Joden historische gezien een sterkere band met links, maar die band is in de afgelopen decennia verzwakt. Het gaat de Joden te goed en links heeft alleen oog voor armoede en leed. Rechts zou de Joden tegenwoordig hebben omarmt, maar toch ziet hij een tweespalt over Joden. Sommigen zouden pro-Joods zijn geworden, maar anderen zouden antisemitisch blijven.

Wertheim onderzocht het scanderen van anti-Joodse leuzen als Ajax ergens voetbalt en Ajacieden die zichzelf c.q. hun club als ‘de Joden’ zien. Bedoelen ze met joden dan Ajacieden of niet? Er zijn Joden die zich dit persoonlijk aantrekken en erdoor gekwetst worden.

Hij sprak ook met Ester Voet (NIW) over haar kruistocht tegen antisemitisme en Jaap Hamburger, de voorzitter van Een Ander Joods Geluid, die toegeeft verweven te zijn met links.

Evaluatie
Dit is een interessant en toegankelijk boek over hoe verschillend er op dit moment in Nederland door niet-Joden over Joden wordt gedacht en hoe Joden over Jodendom denken. Hij geeft aan wat de vermoedelijke achtergronden zijn.

Dit boek gaat dus niet zozeer over Jodendom, maar over Nederlandse cultuur. Toch sluit Wertheim dit boek af met een beschrijving van Joodse subculturen, maar dan uitsluitend omdat die het publieke debat in de Nederland ook vormgeeft en er niet los van staat.

Dit boek heeft geen zoekregister, maar wordt wel aangeraden.


Wertheim, D., Waar gaat het over als het over Joden gaat? 2022, De Bezige Bij, Amsterdam, 185 pagina’s, € 23,99, ISBN: 9789403193618.