Bijbelse plaatsen zoals de Tempelberg wél of niet heilig?

CAPELLE AAN DEN IJSSEL | René van Loon schreef vorig jaar een bijbelstudieboek over bijbelse plaatsen in Israël met de titel: Hoogtepunten in het heilige land.

Het is het jongste deel in een serie bijbelstudieboeken van het Boekencentrum. Bedoeld om rond kerst te lezen bij het kerkelijk jaar (20 november 2016 tot 11 februari 2017). Deze week wordt dus het tiende hoofdstuk over Bethlehem gelezen. Het lijken stuk voor stuk bijbelstudies om pelgrims aan te moedigen, of een soort ’topografische theologie met een knipoog’ (pag. 5). Van Loon brengt allerlei gebeurtenissen op bijbelse plaatsen in verband met elkaar. Een mooie insteek, waar ik erg enthousiast van wordt. Het is een unieke manier van bijbelstudie doen, die heel dicht aansluit op de midrasj-methode die we ook in de Bijbel zelf vinden. Een manier die maar heel zelden wordt toegepast in de kerk.

Bijbelse plaatsen: de Tempelberg

Van Loon schreef ook een hoofdstuk over de Tempelberg (hf. 4). Het wordt ingeleid met de waarschuwing dat we niet teveel waarde moeten hechten aan bepaalde plaatsen (pag. 32). Dat is toch wel opvallend, juist bij deze plaats! Joden en moslims hechten veel waarde aan het Tempelplein, christenen dus niet? Jawel, maar op een andere manier, aldus Van Loon, want wij bidden ‘in Geest en waarheid’ (naar Joh. 4:20-24), en dat kan overal. Dat geldt dan voor protestanten, want Roomse en Orthodoxe kerken (de meeste christenen dus) hebben daar een heel andere mening over.

Bovendien kun je je afvragen wat de bedoeling van Jezus eigenlijk was. In het aangegeven vers uit Johannes staat namelijk, ‘De tijd komt dat… in Geest en waarheid zal worden aanbeden’. In het vers daarvóór staat ‘Wij aanbidden wat wij weten, want het heil is uit de Joden’. Jezus erkent dus dat het Joodse volk kennis had van de ware godsdienst op de juiste plaats, al zou dit op de langere termijn niet zo blijven. Zelfs op het moment dat Jezus sprak, was de aanbidding op deze plaats al niet meer zuiver omdat de Tempeldienst corrupt was. Vandaar dat Jezus eraan toevoegt dat die plaats van aanbidding ook ‘nu al’ aan relevantie verloren had.

Het Joodse volk had kennis van de ware godsdienst op de juiste plaats

Zo kom ik op de vraag die ik aan jullie en aan Van Loon zou willen stellen: Zijn bijbelse plaatsen nu wél of niet heilig voor ons geloof? Voor Jezus was het dat wel, al was dit afhankelijk van de zuivere aanbidding op de bewuste plaats. De meeste christenen in de wereld geloven dit ook, en zien Jeruzalem daarom als een heilige plaats, een plaats waar God Zich aan verbonden heeft en dáárom meerwaarde heeft voor christenen. Waarom doen protestanten (die Jezus en de Schrift toch centraal stellen) daar niets mee?

Bijbelse plaatsen: de Karmel

Een heel mooi hoofdstuk is het verhaal van Elia en de Baälpriesters op de Karmel. Het is net alsof we er bijstaan en meemaken dat Elia de Ene ware God aanbidt, terwijl het vuur letterlijk van de hemel komt. Je ziet hier hoe belangrijk beeldvorming is voor het lezen van de Bijbel. De Bijbel is geen kinderboek. Het vraagt van volwassen mensen om goed te lezen. Zo werkt midrasj ook, je kunt alleen teksten aan elkaar verbinden door zuiver te zien wat de tekst wíl laten zien.
Zoals bij een midrasj gebruikelijk komt Van Loon ook met een toepassing. Karmel laat ons het tweede gebod zien: “U zult geen andere goden voor Mijn aangezicht hebben. […] Wie de levende God heeft leren kennen, staat voor een radicale keuze: Of je aanvaardt Hem als Koning, dan bepaald Hij alles, of je verwerpt Hem. Een tussenweg is er niet.” (pag. 15)

Maar de consequentie hiervan is schokkend! Vierhonderdvijftig profeten worden gedood. “Is dit wat de goede God wil?” vraagt Van Loon zich af. Ja dat wel, maar wij moeten dit beslist niet nadoen.
Een lastige kwestie, want leg het maar eens uit! Van Loon laat dit staan zoals het in de tekst tot ons komt. Daarnaast laat hij zien dat het volk eigenlijk ook de doodstraf verdiende, maar dat een ‘stier op het hout’ stierf voor hen, zoals later Jezus zou sterven aan het hout.

Van Loon ziet trouwens ook nog een ander probleem in de tekst. Het offer van de stier op de Karmel ging in tegen Gods voorschrift in Deuteronomium 12. “Wat heeft dit u te zeggen?” vraagt hij aan zijn lezers. (p. 17) Jammer genoeg vinden we niet wat het hém zegt. Maar ook dát is goed midrasjen, want je hoeft niet alle antwoorden te hebben. Voor de Tora-studenten onder ons, inderdaad vereisen beide problemen (de executie en het bijzondere offer) dat je héél de Tora leest :).

Aanrader voor wie Bijbel lezen wil

René van Loon daagt ons uit om de Bijbel te lezen als volwassenen. Het gaat daarbij de pijnlijke vragen niet uit de weg. Daar ben ik erg enthousiast over. Midrasj verbindt ook Oude en Nieuwe Testatent en laat ons zo nieuwe openbaringen zien. De doortocht door de Jordaan van Jozua (en later Elia en Elisa) is daar een prachtig voorbeeld van. Het vindt plaats opdezelfde plek waar Jezus gedoopt werd en dat is niet toevallig! (p. 57)

Midrasj gaat overigens wel verder. Midrasj wil namelijk bij de Bijbel blijven, en laat de latere tradities in de verschillende religies voor wat het is. Midrasj kan daarom ook wel eens ongemakkelijk zijn, omdat het onze dogma’s in het ongelijk kan stellen. Dat is waarschijnlijk ook de reden dat deze vorm van Bijbelstudie maar zo weinig wordt gebruikt door christenen. Van Loon kiest ook alleen die onderwerpen die niet te dichtbij komen wat dát betreft.

Hoogtepunten in het Heilige land is een mooi boek om mee te nemen naar de heilige plaatsen in het beloofde land. Het geeft een nieuwe manier van Bijbel-lezen voor veel mensen die ik met open armen ontvang. Voor wie binnenkort nog op reis gaat naar Israël zou ik zeggen, neem dit boekje mee. En denk nog eens na over die vraag: zijn Bijbelse plaatsen nu wél of niet relevant voor ons geloof?