Fraai geïllustreerde Joodse geschiedenis in de Nederlanden

In de Nederlanden verblijven al heel lang Joden. Veel langer dan vaak gedacht. Maar wat is hun geschiedenis in deze landen? Het boek ‘Canon van 700 jaar Joods Nederland’ geeft hiervan een fraai geïllustreerd en bondig overzicht. Hoe is dat gedaan?

Boekanalyse
Volgens de auteurs Tirtsah L. Bernfeld (voormalig curator Joods Museum Amsterdam en PhD Joodse studies universiteit Jeruzalem) en Bart Wallet (Professor Hebreeuwse en Joodse studies universiteit Amsterdam) kwamen de eerste Joden in 1295 naar de Nederlanden. Dat zou dan ruim 700 jaar geleden zijn.

Ze wilden de vraag hoe het hen vergaan is beantwoorden door de centrale punten van die geschiedenis beschrijven. Ze doen dat met 100 ‘vensters’ die een evenwichtig en representatief beeld moeten geven. Ze behandelen personen of zaken gegroepeerd rond een samenbindend thema. Daarbij hebben ze sprekende, iconische afbeelden geplaatst. In elk tekstblok is een quote uit de tekst erbij geplaatst.

Na een toelichting van de auteurs is de beschrijving chronologisch in zes tijdvakken verdeeld; 1295, 1600, 1700, 1800, 1900 en de 21ste eeuw. De meeste aandacht gaat naar de 17de en 18de eeuw. Het boek sluit af met een verklarende woordenlijst, een dankwoord en een literatuurlijst.

Het boek toont wat iedereen zou moeten weten over de Joodse geschiedenis in de Nederlanden. Dit is kort (circa 400 woorden per venster) en toegankelijk beschreven. Achter elkaar gelezen is het een lopend verhaal. Daarmee vult het boek een ‘gat’ naast de uitgebreide wetenschappelijke naslagwerken.

Moeizaam standhouden
Jodendom is niet ontstaan in de Nederlanden. Uit de geschiedenis van de Joden blijkt dan ook dat het een strijd was en blijft om daarvoor enig begrip en ruimte te krijgen. Toch heeft het Jodendom zich in de Nederlanden ook op een bijzondere manier kunnen ontwikkelen. Vooral in perioden van relatieve welvaart. Sterk punt is hun uitgebreide sociale hulpverlening voor hun gemeenschap.

Het boek toont zowel de strijd met vooral de Rooms-katholieke kerk en andere externe partijen. Maar vooral ook de interne strijd met de groeiende diversiteit en de omgang met integratie met de niet-Joodse omgeving die toenemend seculariseert. Verder komt de economische overlevingsstrijd naar voren. De meeste Joden leefden, zoals ook veel andere vluchtelingen en immigranten, lang in diepe armoede.

Evaluatie
Dit is niet alleen een interessant boek dat een korte vogelvlucht biedt door de Joodse geschiedenis in de Nederlanden. Het geeft daarvan ook een mooi beeld door de fraaie afbeeldingen of foto’s bij de korte tekst. Maar het gaat hoofdzakelijk over seculiere zaken en minder over godsdienst.

Natuurlijk kan het onderwerp van de Sjo’ah niet ontbreken in dit boek, maar toch is de sfeer positief. Typisch voor het Jodendom. Zo staat er niets in over de bedreigingen, zoals die uitgaat van het moslimfundamentalisme.

Helaas heeft dit boek geen zoekregister, maar eigenlijk is het meest relevante makkelijk terug te vinden door de chronologische indeling.

Dit boek wordt aangeraden.


Bernfeld, T.L. en B. Wallet, Canon van 700 jaar Joods Nederland. 2023, Walburg Pers, Zutphen, 224 pagina’s, € 24,99, ISBN: 9789462499966.