Vreemdeling in Israël is welkom, maar inferieur?

Het Nederlandse Bijbelgenootschap (NBG) vertaalt niet alleen de Bijbel, maar publiceert ook verschillende boeken over bijbelse thema’s. Zo schreven o.a. Matthijs de Jong en Jaap van Dorp het boek Uw volk is mijn volk.

Het idee voor dit boek ontstond naar aanleiding van het vluchtelingendebat, vandaar de ondertitel: Ontmoet de vreemdeling in de Bijbel. De vreemdeling in Israël was welkom in bijbelse tijden. Maar dat verandert gaandeweg doordat het Joodse volk zich ‘superieur’ ging gedragen.

Prettig te lezen, weinig diepgang

Het lezen gaat erg makkelijk. Er is gebruikgemaakt van de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) van hetzelfde genootschap. Dit maakt het laagdrempelig om te lezen, wat erg prettig is. Wie echter van meer diepgang houdt (zoals ik), mist de verbinding met de Hebreeuwse brontaal. Maar als je alleen de kinderbijbel kent, kom je met dit boek wel een stap verder. Zo verliest het verhaal van Ruth de sprookjesachtige sfeer en wordt een strijd om te overleven (p 39). Het wordt echter niet als een bekeringsverhaal gezien en dat verbaast me eigenlijk (vergelijk Num. 23:10 met Ruth 1:17). Ruths beroemde uitspraak (uw volk ís mijn volk) is nota bene de titel van het boek. Haar succesvolle integratie als vreemdeling in Israël zou toch een voorbeeld voor christenen kunnen zijn (vergelijk met Ef. 2:12-13)?

Een andere plek waar ik de diepgang mis, is bij het verhaal van de gemengde huwelijken (Ezra 9). Vanaf dit punt, lijkt het NBG zich te distantiëren van het Joodse volk. Dat gebeurt door een te beperkte lezing van de tekst. Dat de buitenlandse echtgenotes in het verhaal zich schuldig maakten aan ‘gruwelen’ (תּוֹעֵבָה, vs. 1), wordt over het hoofd gezien. Volgens de Tora gaat dat om extreme vormen van seksuele losbandigheid en satanisme (wat een modern woord is met dezelfde gevoelswaarde als ‘afgoderij’ voor Ezra).
Om te zien wie er wel en niet schuldig is aan deze gruwelen, ging men zorgvuldig te werk. Er werd een rechtbank aangesteld met getalenteerde rechters die in staat waren om te onderscheiden (hf. 10:14-17). De goede lezer blijft dus helemaal niet achter “met de vraag of er ook een andere oplossing bedacht had kunnen worden”, zoals het boek zegt (p. 57). Hij of zij ziet iets wat we vandaag ook zien, een hoge stapel aanvragen voor echtscheiding bij de rechtbank op basis van duurzame ontwrichting. Meer diepgang had het NBG voor deze veronachtzaming kunnen behoeden.

Het Joodse volk volgens het NBG

Dat brengt ons bij de vraag naar de relatie met het volk Israël. De titel Uw volk is mijn volk klinkt positief. Dit gaat toch over de vreemdeling in Israël die het volk omarmt? Dat was ook zo volgens het NBG, maar dat lijkt sinds Ezra niet meer het geval te zijn. Om dat te verklaren, komt het NBG met de suggestie van superioriteit. Grieken en Romeinen hadden daar destijds flink last van, dat weet iedereen. Maar hier lees ik dat Joden zich, net als Grieken en Romeinen, superieur gedroegen, waardoor zij bijvoorbeeld heidenen met honden vergelijken (p. 96). De Joodse superioriteit wordt gebaseerd op het geloof in één universele God (p. 76). Een slecht argument m.i. want dit gaat over de Joodse school die het pantheïsme afwijst. Het argument wordt opgevoerd na een citaat van Fik Meijer over superioriteit, een historicus die de Joodse bronnen bepaald niet correct behandelt volgens Jona Lendering. Ook Matthijs de Jong ziet dit probleem bij Meijer. Was het Joodse volk ten tijde van de Tweede Tempel nu superieur of niet?

Over vreemdelingen in de Bijbel is veel meer te zeggen. Uw volk is mijn volk laat in eerste instantie een mooi geluid horen, waarbij de liefde tot de vreemdeling in Israël bovenaan staat. Maar uiteindelijk kiest het voor een negatievere koers waarbij het NBG zich afzet tegen een deel van het Joodse volk om de kerk het lichtende antwoord te laten zijn (p. 101-102). Of de wetgeving uit de Tenach dit ondersteund, blijft een vraag (p. 84). Opnieuw wordt door de kerk van de volken een m.i. vertekend beeld van het Joodse volk gegeven. Door deze hermeneutische keuze mist het boek haar eigenlijke doel.

Het boek wijkt af van de gekozen koers (vluchtelingen in het licht van de Bijbel) om de vervangingsleer van de kerk te funderen. Men had er ook voor kunnen kiezen om de gekozen koers uit te werken. De verhalen van Ruth en (het ontbrekende verhaal van) Esther lenen zich daar uitstekend voor. De succesvolle integratie van een vreemdeling in Israël en het behouden van identiteit zijn thema’s waar de vluchtelingen in Nederland meer mee geholpen zouden zijn.

Buitenwerf, R. (2016). Uw volk is mijn volk: Ontmoet de vreemdeling in de Bijbel. Uitgeverij: NBG, € 7,50.