Waarom de Holocaust niet afgesloten is

Vrijwel iedereen heeft gehoord van de Holocaust, maar velen kennen de volle omvang ervan niet. Dat stelt Dan Stone in zijn boek erover. Volgens hem komt dit omdat we er nog niet klaar mee zijn, zoals herhaaldelijk blijkt. Waarom vindt hij dat?

Boekanalyse
Stone is hoogleraar moderne geschiedenis en directeur van het Holocaust Research Instituut. Hij heeft al diverse boeken en artikelen geschreven. Dit boek is bedoeld als nieuw standaardwerk over de Holocaust.

Na een inleiding beschrijft hij de Holocaustgeschiedenis in chronologische volgorde in acht hoofdstukken afgesloten door een conclusie. Het langste hoofdstuk gaat over de vernietigingsoorlog (massale Jodenmoord; H4). De tekst is voorzien van enkele zwartwit foto’s en landkaarten. Bij de tekst zijn eindnoten gegeven die hoofdzakelijk bestaan uit broninformatie, maar soms ook diepte-informatie geven. Het boek heeft een literatuurlijst, een afbeeldingenlijst en een personenregister.

Het boek is gestructureerd rond vier thema’s: trauma, collaboratie, genocidale fantasie en naoorlogse gevolgen. Hij bespreekt niet alleen de holocausttijd, maar ook wat eraan voorafging en wat erna gebeurde tot op heden.

Scherpere focus
Volgens Stone zijn de ware Nazi-verschrikkingen onbedoeld terzijde geschoven. Dit zou komen door misvattingen, veralgemeniseringen en gebrek aan bereidheid de realiteit ervan te onderkennen. Zo wordt bijvoorbeeld gedacht dat de systematische Jodenvervolging met Duitse precisie en grondigheid zou zijn uitgevoerd. In werkelijkheid ontwikkelde het zich opportunistisch en aanvankelijk zonder duidelijke planmatigheid. Vooral in het begin was het eerder beestachtig, wild en chaotisch.

Het in korte tijd vermoorden van zulke grote aantallen Joden kan alleen verklaard worden uit een hoge mate van collaboratie, vooral van overheidsbeambten, en de dubieuze rol (te passief) van de internationale gemeenschap. De holocaust was dus niet de misdadigheid van de Duitse natie alleen, maar werd transnationaal gepleegd tot buiten Europa.

Stone vindt dat de Holocaustdefinitie beperkt hoort te blijven tot de poging het Joodse volk te vernietigen. Niet-Joden die bij de vernietiging betrokken werden zouden buiten beschouwing gelaten moeten worden. Dat zou voor beiden gunstiger zijn.

Ook stelt hij dat het Nazisme feitelijk geen terugkeer wilde naar een nostalgische, romantische wereld, zoals vaak gedacht. Ze waren erop gericht de moderniteitscrisis aan te pakken. Maar kozen echter niet het echte probleem (ongebreideld en ongereguleerd kapitalisme), maar een makkelijk doel. Het Joodse volk wat zich nauwelijks kon verdedigen en toch al eeuwenlang als tegenpartij van de mensheid werd beschouwd.

Hij beschrijft zijn onderzoek naar Nationaalsocialisme als radicale variant op het fascisme, wat nog diep in de Westerse cultuur zou zitten. Verschil was dat voor de Nazi’s het algemeen gedeelde mystieke antisemitisme het kernpunt was. Frappant gegeven daarbij is dat bijna alle Nazipartijleden ook lid waren van een christelijke kerk. De Nazi’s definieerde Joods-zijn afwijkend. Zo werden Joodse-christenen ook als Joods beschouwd.

Evaluatie
Dit is een heel interessante, brede en goed toegankelijke gereviseerde beschouwing over de Holocaust. Waarschuwing: in dit boek komen soms schokkende beschrijvingen van Jodenvervolging voor.

Dit boek wordt aangeraden.


Stone, D., De Holocaust. Een onvoltooide geschiedenis. 2023, Atlas Contact, Amsterdam, 351 pagina’s, € 39,99, ISBN: 9789045046273.