Alternatieve kijk op mythen

Pas enkele decennia wordt er wetenschappelijke onderzoek gedaan naar een cultuur die Fenicisch wordt genoemd. In het boek ‘Goden en halfgoden’ wordt het oude geschrift uit de 2de eeuw CE van Filon van Byblos ‘Fenicische geschiedenis’ gebruikt om deze cultuur en zijn kijk erop te bespreken. Wat komt erin naar voren?

Boekanalyse
Hein van Dolen is classicus en Byzantinoloog en Jona Lendering is historicus. Ze schreven beiden diverse boeken.

Na een inleiding worden enkele nog beschikbare fragmenten van Filons geschrift, zoals die bij andere auteurs worden aangetroffen, besproken in 18 hoofdstukken. Het langste hoofdstuk gaat over de stamboom van de uitvinders (Gen 4:20-22). Daarna volgt een verwijzing naar boeken voor verdere studie. De tekst is voorzien van enkele voetnoten met achtergrondinformatie en eindnoten met hoofdzakelijk broninformatie.

In de lopende tekst wordt soms diepte-informatie gegeven in grijze kaders en zijn er diverse zwart-wit afbeeldingen, foto’s, schema’s, tabellen en landkaarten opgenomen. Het boek sluit af met een zoekregister, dat tevens een woordenlijst is.

Poging om mythen te ontkrachten
Filon (c.64-141 CE) verwerpt de natuurwetenschappelijke en allegorische visie die in zijn tijd modieus waren. Hij komt met een euhemerische (afkomstig van de Griek Euhemeros) visie. Die laatste ging ervan uit dat godenmythen oorspronkelijk gebaseerd waren op mensenlevens, meestal koningen, die in een ver verleden een grote maatschappelijke rol hadden vervuld.

Ook wordt ingegaan op parallellen tussen Filons geschrift, de Bijbel en Joodse apocriefe geschriften. Ze zouden allen mythen beschrijven.

Het meeste materiaal van Filon komt van bisschop Eusebios van Caesarea (263-c.339 CE), maar ook uit andere geschriften. Christelijk geschriften uit die tijd maakte gebruik van oude heidense geschriften om te laten zien dat heidenen hun cultuur konden meenemen als ze christen werden.

Evaluatie
Dit boek gaat over iets anders dan de titel suggereert en dat is in elk geval verrassend. Het gaat wel over ‘Goden en halfgoden’, maar Filon, afkomstig uit de Fenicische kustplaats Byblos, wil juist aantonen dat die helemaal niet bestaan.

Filons punt legt ook een verband met de leer over de Here Jezus. Al gaat dit boek daar niet over. Hij werd immers ook als volkomen Mens geopenbaard en later ook alleen nog als God gezien.

Volgens de auteurs is kennis van Filon belangrijk om het Jodendom van voor het Judaïsme en dus ook de Bijbel beter te begrijpen. De Isra‘Eliem zouden volgens hen de Fenicische en Kanaänitische cultuur hebben gedeeld en was er kruisbestuiving. Maar ze komen met niet veel meer dan enkele opmerkingen. Bijvoorbeeld dat de Bijbelse God ‘El Dezelfde zou zijn als de Qena’anie (Kanaänitische) godheid met die naam. Deze laatste ‘El werd in heel de Levant als scheppergod vereerd.

Verder behandelen ze theogonie (Goden afstammingen, meestal ‘lagere’ goden). Dit laatste is opnieuw interessant in verband met de Zoon van God, de Here Jezus, en eventueel ook de Heilige Geest.

Dit boek wordt aangeraden voor de geïnteresseerden.


Dolen, H. van en J. Lendering, Goden en halfgoden. Filon van Byblos over de Fenicische mythologie. 2025, Omniboek, Utrecht, 172 pagina’s, € 22,99, ISBN: 9789401920711.