Complete geschiedenis Ottomaanse rijk

In oktober 1923 werd de Turkse republiek uitgeroepen met als hoofdstad Ankara. Maar wie weet dat hier het Ottomaanse wereldrijk aan voorafging? Hoogleraar Internationale geschiedenis Marc David Baer vat die voorgeschiedenis samen in het boek ‘De Ottomanen’. Hoe doet hij dat?

Boekanalyse
Baer is historicus aan een Londense Universiteit. Dit boek is een nieuwe geschiedenis van een wereldrijk dat oost en west met elkaar verbond over de periode van 1281-1923.

Na een inleiding beschrijft Baer grotendeels chronologisch het onderwerp in 24 hoofdstukken. Aan het boek is een aparte sectie toegevoegd met kleurenafbeeldingen. Voorin het boek zijn twee landkaarten en een plattegrond van Ottomaans Istanboel opgenomen.

De tekst is voorzien van eindnoten met hoofdzakelijk broninformatie, wat doorgaat als literatuurlijst. Er is een lijst opgenomen met alle Ottomaanse vorsten. Het boek sluit af met een dankwoord en een zoekregister.

Europese verwevenheid
Dit is een geschiedenis over een mystiek-islamitische Turkmeens-Mongoolse stam geleid door hun patriarch Osman, die in de 13de eeuw meetrok met een massa-immigratie van volksgenoten uit Centraal-Azië. Zij konden zich met hulp van Griekse christenen vestigen in noordwest-Anatolië. Vandaaruit bouwde ze agressief een wereldrijk op door vooral tegen concurrerende islamitische volken te vechten.

Baer benadrukt dat het Ottomaanse rijk onderdeel zou hebben uitgemaakt van de Europese geschiedenis en er kruisbestuiving was doordat het zich diep in Europa uitstrekte. Ze werden echter lang afgeschilderd als de islamitisch-Aziatische tegenpool van het christelijke Europa.

Hun rijk was multi-etnisch en kende religieuze tolerantie. Opvallend was hun eigen afwijkende vorm van Islam, zoals de Soefibewegingen. Vanaf de 19de eeuw verkozen ze echter islamitische exclusiviteit, dat leidde tot etnische zuiveringen. Hun ondergang na de eerste wereldoorlog zou daarvan het gevolg zijn.

Baer besteedt steeds aandacht aan Joodse invloed op het rijk. Meest markant daarbij zijn Sjabtaj Tsvie, Hertsl en de grote Joodse gemeenschap in Thessaloniki. Deze stad werd de bakermat van het nieuwe Turkije.

Evaluatie
Dit is een indrukwekkend naslagwerk met aandacht voor allerlei facetten, zoals de islamitische pluriformiteit, de vele opstanden en de invloed van Joden & christenen. Maar het boek heeft opvallende karakteristieken.

Zo beweert Baer dat de Ottomaanse cultuur deel uitmaakte van de westerse, maar beiden waren overtuigd van eigen superioriteit, dus hoe kan dat dan? Ook was soennitische Islam (een niet-westerse, Arabische religie) vrijwel altijd dominant. Wie zich er niet toe bekeerde zag zich belemmerd (dhimmi-status). Pas wie er zich voor boog werd het rijk geopend, maar op afval van de Islam stond de doodstraf.

Daar komt bij dat Ottomanen antichristelijk waren. Zowel in beleid als wetgeving, zoals de instelling van janitsaren (christelijke jongens die gedwongen werden bekeerd en gerekruteerd voor hun militaire elite-eenheid).

Baer beweert dat het Ottomaanse rijk niet-Turks, tolerant en multicultie was, maar zijn geschiedschrijving toont dat het toch nogal conservatief was. Het bleef dominant Centraal-Aziatisch georiënteerd, zoals de verheerlijking van de ‘gazi’ (de steppejager).

Dit boek is een must-have voor de geïnteresseerden.


Baer, Marc David, De Ottomanen. Khans, keizers en kaliefen. 2023, Nieuw Amsterdam, Amsterdam, 495 pagina’s, € 39,99, ISBN: 9789046830956.