Orgaandonatie is hip en sociaal. Toch doen veel mensen het niet. Daarom wordt op 1 juli 2020 in Nederland een wet van kracht die uitgaat van ‘veronderstelde’ vrijwillige instemming. Iedereen wordt dan automatisch orgaandonor, tenzij bezwaar wordt gemaakt. Belangrijker dan deze merkwaardige veronderstelling is de vraag wat over orgaandonatie in de Bijbel staat.
Orgaandonatie is het afstaan van een lichaamdeel. Het zij voor onderzoek of om direct in een ander mens te transplanteren. De benaming ‘orgaandonatie’ kan mensen op het ‘verkeerde been’ zetten. Veel mensen denken hierbij dat het alleen gaat om lichaamscomponenten, zoals een nier, maar huid, weefsel, (sperma)cellen en bloed vallen er ook onder. Eigenlijk al het menselijke materiaal dat een bepaalde levengevende functie heeft.
Urgentie
De reden waarom de overheid heeft toegegeven aan de Donorwet is het grote gebrek aan donororganen. Maar deze urgentie heeft te maken met specifieke gebreken. Bijvoorbeeld een gebrek aan donornieren. De Donorwet is echter algemeen (voor alle organen). Niet specifiek dus.
Levend materiaal
Orgaandonatie heeft alleen zin als het materiaal dat afgegeven wordt in leven is en blijft. Dood lichaamsmateriaal kan niet gebruikt worden om ingebracht te worden in een ander lichaam. Dat zou levensgevaarlijk zijn.
Het kunstmatig in leven houden van lichaamsmateriaal van iemand buiten diens lichaam is vreemd, want dat gebeurt bijna nooit en als iemands lichaamsmateriaal al in leven blijft is dat niet opzettelijk. Normaal zou lichaamsmateriaal buiten iemands lichaam vrij snel doodgaan.
De vraag is wat God vindt van dat kunstmatig in leven houden van lichaamsmateriaal. Immers, volgens de Bijbel is de mens naar Zijn Beeld en Afschaduwing geschapen en er zijn gelovige mensen die hun lichaam en leven toewijden aan God. In de Donorwet wordt dat allemaal genegeerd, want het heeft geen religieus uitgangspunt noch een religieus doel.
Christelijk standpunt
Een ‘christelijk’ argument om aan orgaandonatie te doen is het liefdegebod van de Bijbel. De vraag is echter of dat liefdegebod hierop van toepassing is. In dit artikel wordt dit verder besproken. Maar zelfs als dit het geval is vereist het gebod in algemene zin dat beiden betrokkenheid partijen – gever en ontvanger – elkaar kennen. Bij orgaandonatie is dat geen gegeven en zelden het geval.
Orgaanonderzoek
Een deel van de organen die via donatie worden verstrekt gaan ook niet naar ‘de naaste’, maar worden gebruikt voor onderzoek in de medische wetenschap. Deze wetenschap is vrijwel altijd seculier en laat zich dus niet inkaderen door godsdienstige bepalingen. Ze moeten voldoen aan de landswetten, maar Nederland staat wereldwijd bekend om zijn relatief zeer progressieve en liberale wetgeving. Hier is dus heel veel toegestaan in wetenschappelijk onderzoek. In Nederland wordt bijvoorbeeld ook onderzoek gedaan voor andere landen.
In sommige onderzoeksexperimenten wordt een gedoneerd orgaan doorgekweekt of vermengd met ander levend lichaamsmateriaal. Een voorbeeld is stamcel onderzoek, waarbij stammencellen van gedoneerd menselijk beenmerg wordt doorgekweekt om daarmee experimenten en onderzoek te doen voor de bestrijding van bepaalde kankersoorten. Ook dit stelt ernstige godsdienstige vragen.
Tijdens of na het onderzoek gaat het orgaanmateriaal, dat kunstmatig in leven werd gehouden, dood of wordt het opzettelijk gedood.
Uitwisselen van leven
Orgaandonatie dat gebruikt wordt voor het gezond maken of gezond houden van iemand anders (transplantatie) is niets anders dan het uitwisselen of doorgeven van leven.
De bekendste Bijbelse beperking op het uitwisselen of doorgeven van leven is het verbod op het nuttigen van bloed (Lv 7:27), omdat daarmee op eigenmachtige en ongebruikelijke wijze leven wordt gedeeld (Lv 17:11). Bloeddonatie is dus in Bijbelse zin sowieso verboden. Maar sommige organen, zoals een lever of spieren, zijn feitelijk bloedorganen, dus daarom ook verboden voor uitwisseling (transplantatie).
In de Bijbel staat ook dat het eten van nog levende lichaamsdelen die afgerukt zijn van een dier verboden zijn om te eten (Ex 22:31; Lv 22:8). Opnieuw, omdat dit eigenmachtig en ongebruikelijk uitwisselen van leven is. Er blijft immers een band met het lichaam van het dier en diens levenswil (ziel).
Dan is er nog het argument van het Heilige Avondmaal. Ook daarin blijkt dat lichaam (brood) en leven (druivensap) onafscheidelijk verbonden zijn. Het is onacceptabel om tijdens het nuttigen ervan alleen maar een van de twee onderdelen te nemen. Immers, alleen die twee samen staan voor de complete Persoon van de Here Jezus en het zou ook afdoen aan het gedenken van het geheel van Zijn offer. Evenzo, zou het Godslasterlijk zijn om brood en drank ervan te vermengen met vreemd voedsel en daarna te eten naar het gebruik. Dat is echter precies wat er bij orgaandonatie gebeurt.
Uiteindelijk is er nog het argument dat orgaandonatie meestal ten goede van ongelovigen komt of van hen afkomstig is, omdat gelovigen meestal geen gebruik van orgaandonatie maken. Als het vergelijk met het Avondmaal hierop wordt toegepast: brood en drank ervan mogen niet door ongelovigen genuttigd of bereid worden.
Rabbinaal standpunt
In het Judaïsme wordt een opmerkelijk maar ook begrijpelijk standpunt ingenomen over orgaandonatie. Orthodoxe rabbijnen nemen de Torahtekst letterlijk. Er staat niets letterlijk over orgaandonatie in, dus in die zin is er geen direct bezwaar. Maar ook over de hiervoor genoemde punten – het verbod bloed te nemen of het eten van verboden vlees – wordt gesteld dat dit alleen bepalingen zijn over het letterlijke nuttigen daarvan. Orgaandonatie is echter uitwisseling van bloed of vlees vanuit een lichaam direct in een ander lichaam. Dat zou dan geen betrekking hebben op ‘nuttigen’ of ‘eten’. Het punt van uitwisselen en vermengen van het leven of de levenswil van de donor met een ander mens wordt genegeerd. Net als de christenen achten de rabbijnen het behoud van een mensenleven een hogere verplichting dan het houden van Gods specifieke bepalingen.
Godslasterlijke medische behandelmethoden
Een mankerende, zieke of stervende persoon kan een behandeling ondergaan en medicijnen nemen, hoewel hiervoor ook Bijbelse bepalingen bestaan. Om die persoon echter te behandelen door leven van anderen daarvoor te gebruiken is Godslasterlijk.
Ook is wetenschappelijk onderzoek aan donormateriaal om het ontstaan en manipuleren van leven voor ziektebestrijding of levensverlenging te achterhalen in strijd met fundamentele Bijbelse bepalingen die juist leven definiëren als een gave van God en Hem er ook als de Eigenaar ervan zien.
De gelovige weet dat behoud van leven nooit belangrijker kan zijn dan behoud van Gods wil (Flp 1:21-24).
In Bijbelse zin is elke gelovige eerst voor zichzelf verantwoordelijk in Gods eindoordeel en dat relativeert het huwelijk. In die zin is er dan ook geen uitzondering. Ook het argument van één lichaam is zwak, want natuurlijk zijn man en vrouw (als de Bijbelse bepaling wordt nagevolgd) ‘vreemden’ van elkaar. Wat wel een argument is de binding door het huwelijksverbond. Dat is het wat in Bijbels juridische zin één maakt. Maar zelfs dat is niet een fysieke eenheid, want die zal er nooit zijn. Uitzondering zou ik daarom zien voor orgaandonatie bij kinderen uit dat huwelijk. Als laatste is er nog de overweging in de zin van eenheid in liefdeband. Echter, door de corrumpering daarvan is dat m.i. helaas eveneens te zwak.
Eerder een vraag: Hoe zit het met afstaan van organen aan eigen man of eigen vrouw. Die twee zijn, getrouwd, tot één gemaakt, bestemd.
27 aug 2020 / 7 Eloel 5780
REGISTRATIE ORGAANDONATIE
Het Rabbinaat van Amsterdam is bezig met een advies over orgaandonatie. Het zal binnen enkele weken gepubliceerd worden. Het Rabbinaat laat weten dat totdat dit advies is ontvangen en bestudeerd, orgaandonatie van overledenen in Nederland halachisch niet is toegestaan.