Joodse catacomben in Rome onderzocht

Al heel lang leven er Joden verspreid over de wereld. Over de Joden die in Rome woonden gaat het boek ‘Israël aan de Tiber’ van Leonard Rutgers. Hij leidt het onderzoek naar de Joodse catacomben (ondergrondse rotsgraven) daar. Wat kwam er over hen naar voren?

Boekanalyse
Rutgers is hoogleraar Antieke Cultuur (Universiteit Utrecht) en archeoloog. Hij beschreef de Joodse catacomben na een inleiding in 20 hoofdstukken gevolgd door een epiloog. De langste hoofdstukken gaan over de oudste Joodse begraafplaats (H1), schilderkunst (H3) en de verhoudingen tussen Joden en niet-Joden in de loop van hun Romeinse diaspora (H20). Het boek heeft een thematische aanpak; het belicht facetten uit de Joodse cultuur. Daardoor kunnen de hoofdstukken afzonderlijk gelezen worden.

In de tekst bespreekt hij de vele kleurenfoto’s die deels afkomstig zijn uit zijn privécollectie. Deze en andere illustraties (deels zwart/wit) en plattegronden geven beeld bij de tekst. In de literatuurlijst zijn Engelse boeken over relevante onderwerpen door Rutgers kort besproken. Het boek eindigt met een verklarende woordenlijst.

Opvallende ontdekkingen
De christelijke overheid van Rome had lang geen interesse voor de Joodse catacomben, hoewel het bestaan ervan bekend was. Dat laatste blijkt ook uit de plunderingen door grafrovers. Pas vanaf het einde van de 19de begon onderzoek, maar dit werd echter onderbroken.

Rutgers team doet sinds de jaren 90 van de vorige eeuw onderzoek. Het heeft opvallende ontdekkingen gedaan. Zo zijn er overeenkomsten met Joodse graven elders in de wereld. De Joden blijken een uitgebalanceerd gevoel te hebben ontwikkeld voor artistieke schoonheid die behoort tot de mooiste funeraire kunst van de klassieke oudheid.

Het blijkt dat ze dezelfde sociale structuur hadden als hun niet-Joodse buren, maar ze blijken ook actief te zijn geweest in hun eigen gemeenschap en waren daarop bijzonder trots. Aanvankelijk woonden ze verspreid over de hele stad, maar vanaf eind vierde eeuw kwam de verplichting in een getto te gaan wonen.

Ze waren open over hun Joods-zijn naar hun omgeving en dat blijkt de interesse van sommige Romeinen te hebben gewekt. Toch bleek besnijdenis een te hoge drempel, want het zijn meestal vrouwen die volledig Joods werden.

Verder valt op dat er geen rabbijnse vermeldingen gevonden zijn. Dat spreekt de heersende gedachte tegen dat de rabbijnen al vroeg (gedurende de eerste eeuw) een dominante rol in het Jodendom hadden. Rutgers sluit zich aan bij de huidige vermoedens dat de rabbijnen pas moeizaam en vanaf de vroege Middeleeuwen invloed hebben gekregen in Europa.

Evaluatie
Dit is een heel interessant en fascinerend boek over (Joodse) catacomben van de stad Rome en wat daarvan te leren valt over het Joodse leven in die stad. De centrale conclusie die Rutgers trekt is dat Joden er volledig geïntegreerd waren met de niet-Joodse/heidense omgeving met behoud van de eigen identiteit. Pas toen christenen gingen domineren veranderde dat.

Dit boek heeft helaas geen zoekregister, maar wordt aangeraden.


Rutgers, L., Israël aan de Tiber. Joods leven in het oude Rome. 2022, Balans, Amsterdam, 295 pagina’s, € 24,95, ISBN: 9789463822282.