Markant levensverhaal van oorlogskind

De meeste mensen brengen Auschwitz-Birkenau in verband met de Jodenvervolging in de Tweede wereldoorlog. Maar er werden ook niet-Joden naartoe gedeporteerd. Over dat laatste gaat het boek ‘In Birkenau haatte ik niemand’. Het is het autobiografische verhaal van het Rooms-katholieke meisje Lidia. Hoe is dat beschreven?

Boekanalyse
Dit is het autobiografische boek bij de Italiaanse documentaire over de levenservaringen van Lidia. Journalist Paolo Rodari is als Italiaanse Vaticaan-correspondent bij de productie van het boek betrokken geweest. Hij heeft diverse andere memoires geschreven.

Na een voorwoord van paus Franciscus en een van een holocaust overlevende wordt het levensverhaal in zeven hoofdstukken beschreven. De langste hoofdstukken gaan over haar tijd bij de Poolse pleegouders (H5) en het terugvinden van haar familie (H6). Het boek sluit af met een dankwoord van Rodari. Enkele zwart-wit foto’s geven beeld bij de tekst.

Enorm kinderdrama
Op driejarige leeftijd werd Ljudmilla samen met haar grootouders, haar 22-jarige moeder en haar 13-jarige halfbroer Michal vanuit hun woongebied in Wit-Rusland afgevoerd naar Birkenau. Het beruchte Duitse concentratie- en vernietigingskamp in zuidoost Polen. Het zijn dan erg koude dagen in december 1943. Zij zou het jongste kind zijn geweest van een groep gevangenen die dienden als proefpersonen voor de medische experimenten van de zogenoemde ‘Engel des doods’; Josef Mengele.

Het is een wonder dat zij dertien maanden van onafgebroken gruwelen overleefde, want bijna niemand bleef daar zo lang in leven. Misschien kwam het ook omdat ze in het kamp lange tijd direct contact kon hebben met haar moeder. Maar zij werd eind 1944 meegevoerd op een Dodenmars naar het kamp bij Bergen-Belzen.

Toen Russen, de eerste militairen die aardig waren, het kamp bevrijdde droegen ze Ljudmilla over aan Poolse pleegouders, want haar familie werd overleden beschouwd. Dan krijgt ze een nieuwe Poolse identiteit. Voortaan heet ze Lidia. Ze bevestigt dit door later met een Poolse man te trouwen. Kort daarna, 17 jaar sinds hun scheiding, komt ze toch in contact met haar ouders. Een zeer dramatische ontmoeting. Maar ook een die grote vreugde bracht.

Evaluatie
Dit is een dramatisch autobiografisch verhaal, dat zich kort voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog afspeelt, met allerlei onverwachte wendingen. Het is vooral bedoeld voor jongeren. Het verloopt niet chronologisch, maar springt steeds vooruit en terug in de tijd. Ook wordt het steeds afgewisseld door passages met Lidia’s beschouwingen en overdenkingen.

Het boek is een nieuw getuigenis over de duistere kant van de mensheid, maar waarin naar voren komt hoe Lidia consequent kiest om het ‘licht’ te laten overwinnen. Dat doet ze vooral door van aanvang ervoor te kiezen haat geen plaats te geven. Het boek is ook een waarschuwing, want Lidia is er niet zeker van dat het niet opnieuw gebeurt. Vooral als ze kijkt naar de recente ontwikkelingen in de wereld. Dit boek wordt aanbevolen.


Maksymowicz, L. en P. Rodari, In Birkenau haatte ik niemand. Het jongste kind dat Mengeles experimenten overleefde, vertelt haar verhaal. 2023, Mozaïek, Utrecht, 183 pagina’s, € 21,99, ISBN: 9789023960980.