Wat archeologie over Sobibor aan het licht bracht

Onderzoek in de grond van vernietigingskampen brengen zaken aan het licht die onomstotelijk zijn. Zaken die zelfs overlevenden niet altijd weten. Daarnaast leveren vondsten ook sterke en vaak onomstotelijke argumenten tegen volhardende holocaust ontkenners. Het boek ‘Sporen van Sobibor’ van Erik Schumacher beschrijft het onderzoek daar. Hoe is dat gedaan?

Toen de SS (Nazi politie-eenheid) in de herfst van 1943, na een uitbraak van gevangenen, Sobibor (Pools: Uilenbos) opdoekten was hun opdracht alle sporen ervan uit te wissen. Maar er bleven toch resten achter in het Oost-Poolse rivierdal.

Boekanalyse
Schumacher is onderzoeker en schrijver van diverse boeken over aspecten van de Tweede Wereldoorlog. Op verzoek van VWS gaf het NIOD hem opdracht voor dit boek.

Schumacher beschrijft het archeologische onderzoek in Sobibor in 11 hoofdstukken van elk zo’n zeven pagina’s. Bijna elk hoofdstuk wordt afgesloten met de bespreking van een gevonden object. In de lopende tekst staan soms tekstcitaten groot afgedrukt. Prachtige kleuren- en zwartfoto’s geven beeld bij de tekst. Voorin het boek is een 3D-impressiekaart van Sobibor opgenomen. Eindnoten geven vrijwel alleen broninformatie. Het boek wordt afgesloten met een literatuurlijst.

Aanleiding voor het bodemonderzoek, dat plaatsvond tussen 2000-2017, was de herinrichting van de herdenkingsplek. Het onderzoek werd gedaan door professionele archeologen. Tienduizenden objecten werden gevonden.

Sobibor erkend
Een van de belangrijkste resultaten voor de overlevenden was dat ze nu eindelijk bewijs hadden van hun trauma. Lange tijd geloofden zelfs Auschwitzoverlevenden niet dat er naast hun trauma nog andere bestonden. Auschwitz was tot voor kort dominant in het holocaustverhaal.

Dat kwam omdat het kamp nog overeind stond toen de Russen het bevrijdde en er waren duizenden overlevenden. Sobibor echter was voor de komst van de Russen door de Duitsers verwoest en kenden maar enkele overlevenden. Pas eind jaren 60 kwam er een Sovjet-gedenkplaats bij Sobibor waar de Jodenvervolging niet werd genoemd.

De belangrijkste vondst in 2014 waren de gaskamers. Die bleken onder de oude gedenkplaats te liggen. Het bleken oorspronkelijk vier kamers te zijn, waaraan in oktober 1942 vier kamers waren toegevoegd.

Schumacher besteedt ook aandacht voor spanningsvelden in verband met het bodemonderzoek. Bijvoorbeeld die rond het eigenaarschap van de gevonden objecten en die met de Poolse beheerders van Sobiborgedenkplaats.

Verband met Nederland
Ruim 34.000 van de naar schatting 200.000 vermoorden kwamen uit Nederland. Schumacher beschrijft hoe die vanuit verschillende Nederlandse kampen naar Sobibor werden getransporteerd en bijna altijd meteen werden vergast.

Van de weinige gevonden objecten waarvan het mogelijk is om een herkomst te achterhalen blijken die opmerkelijk genoeg vaak van Nederlandse eigenaars te zijn geweest. Dat wijst op hun hoopvolle verwachtingen. Daaronder waren ook christelijke objecten, wat wijst op Joodse-christenen.

Evaluatie
Dit is een indrukwekkend en soms ook dramatische beschrijving over de geschiedenis en het archeologisch onderzoek van Sobibor. Helaas heeft dit boek geen zoekregister.
Dit boek is een must-have voor de geïnteresseerden in de sjo‘ah.


Schumacher, E., Sporen van Sobibor. Archeologie van een vernietigingskamp. In samenwerking met NIOD en VWS. 2024, WBooks, Zwolle, 160 pagina’s, € 29,95, ISBN: 9789462586147.