Archeologie: De Joodse begraafplaats in Wenen

In de Shabbatslezingen gaat het over de zegen of de vloek voor het volk Israël. Die vloek, gevolg van ongehoorzaamheid, is gekomen in de vorm van eeuwenlange ballingschap, waarin de Joden over de wereld verspreid werden.

Overal waar zij welkom waren (en dat waren zij lang niet overal) vormden zij gemeenschappen met eigen synagogen, scholen en begraafplaatsen. Omdat Joodse graven nooit geruimd worden, vinden we op veel plaatsen oude Joodse begraafplaatsen als monumenten van gemeenschappen die niet meer bestaan. De begraafplaatsen in Praag en Wenen, verwaarloosd sinds de oorlog en de Holocaust, zijn bekend. In Wenen werd de Joodse begraafplaats enkele jaren geleden van overwoekerend onkruid ontdaan en weer toonbaar gemaakt.

Het was vroeger gebruikelijk dat kerken werden omringd door een begraafplaats. Dit was bijvoorbeeld het geval bij de Stephansdom en de Michaelerkirche in het centrum van de stad. In de 18e eeuw besloot keizer Jozef II om begraafplaatsen uit de binnenwijken van Wenen te verbannen. Een van de begraafplaatsen die als gevolg van dit besluit werd aangelegd is de Joodse begraafplaats in Währing, het 18e stadsdeel van Wenen. Deze begraaf­plaats, de belang­rijkste voor leden van de Joodse gemeenschap in Wenen, dateert uit 1784. Hij werd officieel gesloten in 1879 toen de centrale begraaf­plaats van Wenen werd gebouwd, waar ook plaats was voor de Joodse gemeenschap.

60 jaar later, tijdens de Tweede Wereldoorlog, werd de begraafplaats geschonden, maar ze bleef op haar locatie. Na de oorlog liet een combinatie van de gevolgen van de oorlog, vandalisme, natuur en vergetelheid de begraafplaats in een vreselijke staat achter. Hij is nu slechts gedeeltelijk toegankelijk vanwege de verslechterde staat.

Omdat bijna alle familieleden van degenen die op de begraafplaats begraven liggen, zijn omge­komen in de Holocaust of moesten emigreren, is er niemand meer die de graven kan verzorgen. Ook de Joodse gemeen­schap is door haar beperkte middelen niet in staat om een significante bijdrage te leveren aan het behoud.
Sinds 2006 is er een langlopend debat gaande tussen landelijke en plaatselijke politici over het herstel van de begraaf­plaats. Omdat de stad Wenen en de Oosten­rijkse overheid nauwelijks middelen beschikbaar hebben gesteld voor het onderhoud, verkeert de begraafplaats in een staat van extreem verval. Vanwege de bomen die te oud zijn en de grafkelders die gedeeltelijk openstaan, is een bezoek aan de begraaf­plaats momenteel alleen mogelijk na het ondertekenen van een aanspra­ke­lijk­heidsverklaring.

In de afgelopen jaren hebben veel vrijwilligers geholpen bij de restauratie van de begraafplaats door bijvoorbeeld het onkruid te verwijderen. Maar er is nog veel werk te doen. Het uiteindelijke doel is om de begraafplaats in een staat te brengen waarin hij opengesteld kan worden voor het grote publiek. Deze begraafplaats is een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van Wenen, niet alleen vanwege de ouderdom, maar ook vanwege de personen die hier een rustplaats vonden.