Archeologie: Golan (1) Synagoge in Gamla uit Jezus’ tijd

De Golanhoogten vinden we in het noorden van Israël, ten oosten van de bovenloop van de Jordaan. Het is een bergachtig gebied, dat zo’n 60 ‘slapende vulkanen’ telt. Als gevolg van uitbarstingen van deze vulkanen zijn de oudere kalksteenlagen bedekt met lagen zwarte basalt.

De naam ‘Basan’, die de Bijbel voor het gebied gebruikt, gaf de naam aan basalt: Basan + Litho (steen) = Basalt. Door die laag harde basaltsteen wordt het meeste regenwater niet opgenomen in de grond, maar het stroomt door droge rivierbeddingen, en vormt het in de winter watervallen.

In de Bijbel wordt Basan bij het gebied van de overjordaanse stammen genoemd in Jozua 13:11, ‘Gilead en het gebied van de Gesurieten, de Maächatieten en heel de berg Hermon, en heel Basan, tot aan Salcha.’ Er was ook een stad met de naam Golan, dit was een vrijstad en priesterstad, genoemd in Deuteronomium 4:43 en Jozua 21:27.

We bezoeken vandaag een andere stad op de Golanhoogten, Gamla, een oude Joodse stad aan de voet van een bergketen, omgeven door droge rivierbeddingen. Hier vinden we de ruïnes van een van ’s werelds oudste synagogen, samen met een prachtig uitzicht op een kolonie nestelende vale gieren.

De precieze locatie van Gamla was door de eeuwen heen verloren gegaan, maar in 1968, na een uitgebreid archeologisch onderzoek van de Golan, werd de werkelijke locatie bevestigd. Hierbij werd gebruik gemaakt van de beschrijving van de geografische ligging van Gamla door de Romeins-Joodse historicus Flavius Josephus in zijn boek Joodse Oorlogen: ‘Het lag op een ruige bergkam van een hoge berg, met een soort nek in het midden (…) zodat het qua vorm op een kameel leek, waaraan het zijn naam ontleent.’ Gamal is Hebreeuws voor “kameel”. De opgravingen van Gamla werden uitgevoerd van 1976 tot 1991.
Er werden meer dan 700 megalithische graven ontdekt die dateren uit de bronstijd rond 3000 v.Chr. Tijdens de Tweede Tempelperiode, rond 200 v.Chr., werd de stad opnieuw bewoond en na verloop van tijd werd Gamla de hoofdstad van de regio Golan. De inwoners verdienden hun brood voornamelijk met landbouw, waaronder de productie van olijfolie, een belangrijk exportproduct in het Middellandse Zeegebied. Dit wordt bevestigd door de ontdekking van oude oliepersen in Gamla.

In 66 n.Chr., toen de Joodse opstand tegen het Romeinse Rijk uitbrak, werd Gamla omgeven door een aanzienlijke buitenmuur. Omdat de stad moeilijk in te nemen was, werd het een belangrijk verzamelpunt voor de Zeloten, die zich tegen het Romeinse leger verzetten. Meer daarover in een volgende aflevering.

Onder de vele stille getuigen ontdekten archeologen ook een synagoge. Deze was in gebruik toen de Tweede Tempel nog stond en is daarmee een van de oudste synagogen ter wereld. Het gebouw had vier rijen pilaren met versierde kapitelen en een nis waar vrijwel zeker de Aron Hakodesh (heilige ark) en de Thora-rollen werden bewaard. Net buiten de synagoge werd een mikwe (ritueel bad) ontdekt.

Gamla lag verlaten vanaf de tijd van de verwoesting in 67 n.Chr. totdat de Israëlische opgravingen in 1976 begonnen. Tegen­woordig is Gamla een grote trekpleister voor toeristen vanwege zijn geschiedenis, prachtige natuurreservaat en ongeëvenaarde vergezichten.

Bronnen: ‘Schatten van de Golan’, Ja’acov Nof, Israël Aktueel april 2021, Israel Today, Israel21c.