Auschwitz close-up

Ooggetuigenverslagen zijn van grote waarde. Vooral als het zaken en details betreft die in twijfel worden getrokken. In het boek ‘Bij ons in Auschwitz’ (2020) zijn een groot aantal van zulke verslagen samengebundeld door Arnon Grunberg. Daarvan is een compact versie verschenen. Hoe is die samengesteld?

Boekanalyse
Grunberg (niet religieus) is schrijver en acteur wiens moeder Auschwitz-overlevende was. Als schrijver van romans, verhalen en essays heeft hij al diverse prijzen ontvangen.

Dit boek is een bloemlezing van de meest veelzeggende ooggetuigenverslagen van Joodse gevangenen in Auschwitz bedoeld om nooit vergeten te worden. Toedekken is immers gevaarlijker, dan de rauwe realiteit openbaren. Sommige van de ooggetuigenverslagen waren verstopt onder de grond of op andere plekken en zijn pas na de oorlog teruggevonden. De verslagen zijn geselecteerd en ingeleid door Grunberg en gerangschikt in volgende: van aankomst in het vernietigingskamp tot de bevrijding ervan.

Na een inleiding volgen 37 getuigenissen van 10 verschillende auteurs variëren in lengte van twee tot drie pagina’s tot 10 of meer pagina’s. Het boek heeft een plattegrond van Auschwitz, een beknopte biografie van de auteurs en een lijst van hun andere geschriften.

Karakteristieken
In de ooggetuigenverslagen komen een aantal karakteristieke zaken naar voren:
• Er zijn twee soorten gevangenen. De gehoorzamen die maar heel kort leven. De misdadigers, van welke nationaliteit ook, die kans maken te overleven. Hoe misdadiger, hoe meer de SS’ers die persoon als ‘gelijken’ beschouwden.
• Uitputting is erger dan de honger. Daarom is het zaak om bij elke kans te slapen.
• Soms is er ‘normaal’ contact tussen gevangenen, maar dat duurt meestal maar kort.
• Joden werden het slechtst behandeld. Europese gevangenen, zoals Polen en Duitsers, hadden allerlei privileges, zoals het ontvangen van post van familie.
• Nederlandse Joden werden bijna allemaal meteen bij aankomst vermoord.
• Kampoverlevenden hebben vaak een diepe schaamte. Waarom zij overleefden en om wat ze niet allemaal deden om te overleven? Ze voelen zich vaak laf, egoïstisch of voortdurend onrein.

Verzet
Er staan ook enkele verslagen tussen over verzetsdaden van gevangenen. Soms gepland, maar meestal spontaan. Die bleken de SS’ers steeds volledig uit het lood te slaan. Toch was het gevolg van deze heldendaden een harde vergelding en aanscherping van de kampregels.

Evaluatie
Dit is een indrukkend boek dat het overleven in Auschwitz heel dichtbij brengt en daarmee ook de sjo’ah. Getuigenissen over ontberingen, ellende, angst, pijn, redeloos geweld, ruwe behandeling, vernedering en uitzichtloosheid. De dood kan elk moment komen. Niemand weet of je het einde van een dag haalt. Het zijn verschrikkelijk gruwelijke en confronterende verslagen.

De biografieën van schrijvers van de verslagen laten verrassenderwijs zien dat sommigen van hen nog heel oud zijn geworden. Al droeg elk van hen een levenslang de Auschwitz-ervaring met zich mee.

In het boek komen enkele onvertaalde woorden en teksten voor. Dit boek is een aanrader voor iedereen die wel tegen een stootje kan, maar meer moet en/of wil begrijpen van de Jodenvervolging.


Grunberg, Arnon, Bij ons in Auschwitz. Getuigenissen. Compact. 2023, Querido, Amsterdam, 239 pagina’s, € 20,-, ISBN: 9789021487373.