Hoe werd ‘Aramees een wereldtaal

De meeste mensen zegt ‘Aramees weinig, maar de Bijbel is gedeeltelijk in die taal geschreven en heeft nogal wat ‘Aramese leenwoorden. Ook hanteert een deel van de christenheid nog steeds ‘Aramese literatuur. Sommigen beweren dat ‘Aramees de landstaal in het Joodse Land was in de eerste eeuw en dus ook door de Here Jezus gesproken werd. Holger Gzella beschrijft in zijn boek ‘De eerste wereldtaal’ de geschiedenis daarvan. Hoe deed hij dat?

Van het ‘Aramees worden overal sporen gevonden. Zo zijn de Dode Zeerollen deels in het ‘Aramees opgesteld, maar ook rabbinale literatuur, zoals de Talmoed. Het is de taal van christelijke literatuur en vanaf de 4de eeuw BCE werd Hebreeuws met ‘Aramese letters (zogenoemd kwadraatschrift) geschreven.

‘Aramees wordt daarom logischerwijs onderwezen en bestudeerd op universiteiten en hogescholen. Maar vandaag is het de taal van verschillende minderheden die daarmee de klassieke met de moderne wereld verbinden.

‘Aramees begon als lokaal noordwest-semitisch dialect van het hartland van ‘Aram, de zoon van Sem (Gn 10:22). Het werd overgenomen als bestuurstaal van de eerste wereldrijken, waardoor het een enorm verspreidingsgebied kreeg. Zo ontstond een wederzijdse taalbeïnvloeding, zoals met die van de Isra‘Eliem (Bijbels Hebreeuws). ‘Aramees werd een (religieuze) wereldtaal.

Boekanalyse
Gzella is hoogleraar Hebreeuws en ‘Aramese taal- en letterkunde (Universiteit Leiden). Met zijn boek beschrijft hij het ‘Aramees op een levendige, maar ook wetenschappelijke wijze. Het overspant de vroegste verschijning, via diverse politieke en sociale contexten tot op huidige tijd. Het gaat niet alleen over de taal en de redenen voor diens succes, maar ook over de ‘Aramese cultuur. Een uniek boek in het Nederlandse taalgebied.

Het onderwerp wordt na een voorwoord in 10 hoofdstukken beschreven, waarvan de langste gaan over het ‘Aramees in de Bijbel en het vroege Jodendom (H4) en het Syrisch als variant (H6). In voetnoten worden hoofdzakelijk bronnen gegeven, maar soms ook achtergrondinformatie. Zwart-wit foto’s en landkaarten geven beeld bij de tekst. Verder heeft het een illustratieverantwoording, afkortingenlijst, literatuurlijst, zoekregister en een lijst taalkundige termen.

Evaluatie
Dit is een uiterst interessant studieboek over de taal- en cultuurontwikkeling van het Midden-Oosten (vooral de Levant en Mesopotamië). Gzella besteedt veel aandacht aan de Joodse (Pesjitta en Targoemiem) en christelijke godsdienstige ‘Aramese literatuur, maar ook dat van andere (religieuze) gemeenschappen, zoals Mandeeërs en Samaritanen. Hij geeft heel pakkend inzicht in allerlei taalontwikkelingen (ontstaan van taalvarianten/dialecten) door vergelijkingen met hedendaagse westerse voorbeelden.

Toch heeft dit boek soms ook nogal wetenschappelijke en taaltechnische uitweidingen die onbegrijpelijk kunnen zijn. Ook komen onjuiste wetenschappelijke aannames naar voren. Zo zouden de klassieke Egyptenaren Semitisch zijn geweest, terwijl ze volgens de Bijbel (Gn 10:6) Chamitisch waren.

Gzella hanteert echter ook Bijbelargumenten. Zo stelt hij dat Kena’an (Kanaän) in het eerste millennium meertalig was en onderbouwt dat met het heel rake voorbeeld van Ja’aqov en zijn familie afkomstig uit ‘Aram (Gn 31:47).

Dit boek wordt aangeraden.


Gzella, H., De eerste wereldtaal. De geschiedenis van het ‘Aramees. 2019, Athenaeum – Polak & Van Gennep, Amsterdam, tweede druk, 403 pagina’s, € 43,99, ISBN: 9789025307011.