Is Kerst vieren Bijbels? – deel 1

Kerst is het centrale christelijke feest, maar de meeste mensen die het tegenwoordig vieren zijn helemaal geen christen. Voor die laatsten is het een vakantiefeest van gezelligheid, romantiek, lekker eten en drinken, vrije tijd en ontspanning. Is het vieren van Kerst en al diens gebruiken daarom wel Bijbels en was het dat oorspronkelijk ook wel? Wat betekent het als dat niet zo is?

In het inleidende artikel in deze serie over Kerst is gewezen op een aantal belangrijke basisaspecten van dit feest. Dat dan de geboorte van de Here Jezus wordt gevierd en dat die geboorte in de vierde eeuw definitief op hetzelfde moment als een bestaand Romeins feest is geplaatst.

Op dat Romeinse feest werd echter de winterzonnewende gevierd. Dit opzettelijk laten samenvallen had voor toenmalige christenen als doel aan te sluiten bij de Romeinse (heidense) wereld[1]. Zo’n verbinding staat op gespannen voet met de Bijbelse opdrachten om altijd scherp afstand te nemen van het heidendom, want laksheid op dat punt zou uiteindelijk altijd ongunstig zijn.

Ook werd in het vorige artikel gesteld dat het woord Kerst(mis) niet genoemd wordt in de Bijbel en dat het alleen op het noordelijke halfrond een winterfeest is. Op het zuidelijke halfrond vindt dan immers de zomerzonnewende plaats.

De wetenschap heeft echter aangetoond dat een zuivere zonnewende eigenlijk niet bestaat, want door de kromming van de aarde vangt dat al eerder aan dan de dagen waarop van oudsher de zonnewendes zijn geplaatst.

In deze serie zullen de belangrijkste vragen over de historische geboorte van de Here Jezus vanuit de Bijbel en de wetenschap worden besproken. Werd Hij echt geboren tijdens een zonnewende? Wat is er zeker over Zijn geboorte?

Wat is Bijbels?
In deze serie wordt getoetst of Kerst ‘Bijbels’ is, maar hoe wordt ‘Bijbels’ gedefinieerd? Dit is dat de Bijbel bepalend is en dat het uitgangspunt is dat daarin ook voldoende beschreven staat voor de godsdienst naar Gods wil.

‘Bijbels’ staat voor: wat overeenstemt met (de lijn van) de Bijbel. Maar de auteur van dit artikel interpreteert die definitie wel veel ruimer dan de Bijbel alleen[2]. Dit voorkomt dat de definitie verstart of onbruikbaar wordt, maar open staat om steeds nieuwe dingen te toetsen aan de Bijbel.

Zo beoordeelt de auteur van deze serie wetenschap als een acceptabele instelling en werkwijze en dat wetenschap gebruikt hoort te worden om te toetsen of iets Bijbels is[3]. Dat moet ook wel, want de Bijbel is immers een uiterst beperkte beschrijving van de werkelijkheid. Het is zeer gefragmenteerd.

Zich alleen richten op wat in de Bijbel staat wordt met recht Biblicisme genoemd, wat altijd ongunstig is voor de godsdienst[4]. God is Geest en Eigenaar van de schepping. Hij doet ook nieuwe en grotere dingen die onmogelijk allemaal in de Bijbel staan (Jh 14:12; 21:25). Er wordt dus steeds aan het Bijbelse verhaal toegevoegd. In de Bijbel staat echter wel het kader, de orde, de werkingen en het plan van God beschreven die vaststaan.

Geboorte van de Here Jezus
De meeste christenen brengen Kerst tegenwoordig niet bewust[5] meer in verband met de zonnewende, maar met de geboorte van de Here Jezus. Ze vieren het (bovenal) als een geboortefeest. Deze geboorte heeft echter in Bijbelse zin een aantal mysterieuze, obscure en uiterst onduidelijke aspecten.

Deze aspecten zijn niet verzonnen door de volgelingen van de Here Jezus om Hem interessanter te maken. In de Bijbel wordt in algemene zin over de hele linie opzettelijk gedeeltelijke informatie gegeven[6], dus ook over geboorte van de Here Jezus[7].

Het eerste dat onderzocht moet worden om de vraag ‘Is Kerst vieren Bijbels?’ te beantwoorden is wanneer Hij geboren werd.

Wanneer werd de Here Jezus geboren?
In de Bijbel staat nergens expliciet op welke datum Hij werd geboren. Een belangrijke aanwijzing is dat het gebeurde tijdens een Romeinse volkstelling (Lk 2:1). Om vast te stellen tijdens welke volkstelling de Here Jezus werd geboren zijn er maar twee waarschijnlijke jaartallen, namelijk rond het jaar 7 of het jaar 2 voor de gangbare jaartelling (v.d.g.j.)[8].

De reden van zo’n volkstelling was op de eerste plaats bedoeld voor de Romeinse belasting. Volkstellingen gaven nogal wat logistieke en organisatorische onrust, die ook in de Bijbel worden genoemd. Ze werden dan ook niet jaarlijks, maar om de vijf jaar gehouden.

De volkstelling werd niet gehouden op één dag, in één week of maand. Ze voltrokken zich tijdens een langere periode in een bepaald jaar. Soms duurde het iets meer dan het ervoor vastgestelde jaar in verband met uitzonderlijk slecht weer in het betreffende jaar of om andere redenen, zoals een opstand. Er zijn dus nogal wat onzekerheden om het geboortejaar van de Here Jezus precies te bepalen.

Gesteld kan worden dat de telling niet werd gehouden in de zomer (te heet) en de winter (te slecht weer). Dit laatste is al meteen een sterk argument tegen het gekozen tijdstip voor Kerst. Ook kozen gelovige Joden ervoor de lopende, verplichte volkstelling te combineren met een van de drie Bijbelse gedenk- en/of feestmomenten (vooral Pésach, Sjavoe’ot en de Sjabbatsmaand). Want op die manier kon de familie bij elkaar komen. De Here Jezus zal dus hoogstwaarschijnlijk op of rond een Joods feest zijn geboren[9].

Volgens de Bijbel valt de geboorte van de Here Jezus samen (Mt 2:1, 15) met de laatste dagen van koning Herodes de Grote (r.37-4 v.d.g.j.). Het kan dus niet anders dan dat de Here Jezus is geboren in het jaar 7 (of 6[10]) v.d.g.j.[11], want tijdens de volgende volkstelling zo’n vijf jaar later was Herodes al enkele jaren overleden.

’s Nachts geboren?
Hij zou ook na zonsondergang zijn geboren[12]. Maar dat is onlogisch. Waarom zou Josef naar de plaats waar zijn familie woont pas in de late avond gaan? Zoiets is nogal gevaarlijk, maar bovenal ongepast. Het dwingt de gastontvangers om meteen een slaapplaats in orde te maken en eventueel een avondmaal aan te bieden. ’s Avonds bij familie aankloppen is uitermate ongebruikelijk in het Midden-Oosten. Het ligt dus veel meer voor de hand dat de Here Jezus overdag werd geboren.

+++
[1] Deels uit zendingsoptiek, maar hoofdzakelijk door de grote schok die de grote Romeinse christenvervolgingen in de voorafgaande eeuwen in de christenheid had veroorzaakt. De christenheid zocht acceptatie in het Romeinse rijk.
[2] Sommige gelovigen stellen zich alleen te houden aan dat wat in de Bijbel staat, maar dat getuigt niet alleen van diep onbegrip van de Bijbel.
[3] Het vakgebied van de Theologie.
[4] Dit getuigt namelijk van klein geloof en bijgeloof.
[5] Toch wordt wel benadrukt dat Hij het Licht van de wereld zou zijn die de duisternis overwon en daardoor zien vele Kerst nog steeds op heidense wijze, namelijk als lichtfeest. Hierdoor vervaagt het onderscheid tussen letterlijk/fysieke zaken en figuurlijke/spirituele.
[6] Namelijk alleen dat wat God relevant acht voor Zijn volk van alle tijden.
[7] De beschrijving van Zijn komst en leven in de Bijbel volgt dus het stramien van de Tenach (Oude Testament). Dat maakt het zogenoemde Nieuwe Testament Bijbels. Maar het sterk uitvergroten van Zijn komst en leven door de christenheid is daar strijdig mee en is dus on-Bijbels.
[8] De eerstvolgende volkstellingen in de 2e en in de 6e eeuw zijn onaannemelijk als geboortejaar, want dat past niet bij latere gebeurtenissen in het leven van de Here Jezus.
[9] Het enige Joodse feest dat rond het begin van de winter valt is Chanoekah.
[10] De Bijbelse kalender is anders dan de westerse. De precieze geboortemaand bepaalt in welk godsdienstig jaar iemand geboren wordt.
[11] Het jaar 0, dat traditioneel nogal eens simplistisch wordt gebruikt als vermeend geboortejaar, bestaat niet, omdat dit getal (nog) niet bekend was toen de gangbare Europese kalender (Gregoriaanse) werd vastgesteld. Dit is ook nooit gecorrigeerd.
[12] De traditioneel christelijke gedachte is dat Hij op middernacht werd geboren. Dat wijst op een westerse uitvinding die immers het etmaal in 24 uur hebben verdeeld. In de Bijbel wordt de dag van zonsondergang tot zonsondergang gerekend. De periode van tussen zonsondergang en zonsopgang wordt gesteld als een overgangsperiode naar de volgende dag (Gn 1:13).