Is Kerst vieren Bijbels? – Inleiding

Kerst is het centrale christelijke feest, maar de meeste mensen die het tegenwoordig vieren zijn helemaal geen christen. Voor die laatsten is het een vakantiefeest van gezelligheid, romantiek, lekker eten en drinken, vrije tijd en ontspanning. Is het vieren van Kerst en al diens gebruiken daarom wel Bijbels en was het dat oorspronkelijk ook wel? Wat betekent het als dat niet zo is?

Kerst is door de christenheid ingesteld als moment om de geboorte van de Here Jezus te gedenken en te vieren. Het is tot de centrale feestperiode uitgegroeid[1] die zelfs een periode van officieel 12 dagen is gaan duren vanaf de vermeende geboortenacht (In het westen[2]: 24 op 25 december) tot en met Driekoningen[3] (In het westen: 6 januari). Daaraan toegevoegd is ook nog eens een aanloop van de vier voorafgaande Adventszondagen[4]. Waarbij 1 januari in het westen enige tijd werd gevierd als de besnijdenisdag.

De overgrote meerderheid van Kerstfeestvierders zijn geen christenen. Voor hen beperkt het feest zich tot de oorspronkelijke twee feestdagen. Maar omdat veel mensen vrij hebben of nemen tussen Kerst en de jaarwisseling wordt de periode van Kerst tot en met Nieuwjaarsdag gezien als aaneengesloten vakantieperiode (Kerstvakantie).

Voor Messiaanse gelovigen is het belangrijk te weten of Kerst houden in de Bijbel wordt bevolen of dat het tegen de Bijbelse leer ingaat? Zij willen weten wat er in de Bijbel staat over de geboorte van de Here Jezus. In deze serie zullen de belangrijkste vragen over de historische geboorte van de Here Jezus vanuit de Bijbel en de wetenschap worden besproken. Werd Hij geboren tijdens een zonnewende? Wat is er zeker over Zijn geboorte?

Woordstudie
Het woord ‘Kerst’ komt niet in de Bijbel voor. Het is een verbastering is van het Griekse woord christos en dan in de betekenis van de ultieme Messias die in de Bijbel wordt aangekondigd.

Het meest gangbaar is sinds de Middeleeuwen de benaming Kerstmis, verwijzend naar de katholieke mis die opgedragen werd op de nacht van de vermeende geboorte van de Here Jezus. Zo wordt het nog steeds gevierd in de Rooms-katholieke kerk.

Oorsprong
De christelijke Kerstfeestviering is ontstaan vanuit het feit dat de christenheid vanaf de tweede eeuw steeds meer gedomineerd werd door bekeerlingen vanuit de Romeinse wereld. Die groeiende meerderheid kreeg de behoefte om een brug te slaan met hun afkomst en leefwereld en te tonen dat het christelijke geloof er een band mee kon hebben. Ondanks dat de Bijbelse leer oproept tot radicale afkeer van het heidendom (Ex 34:12-14).

In de Bijbel ontbreekt een precieze bepaling van de geboorte van de Here Jezus. Deze Romeinse christenen kozen er echter in de vierde eeuw definitief voor om de viering van Zijn geboorte – Kerst – te laten samenvallen met een bestaand Romeins feest: Dies Natalis Solis Invicti (geboortedag van de onoverwinnelijke zon). Het was de Romeinse viering van de zonnewende[5]. Kerst werd vanaf toen parallel daaraan Dies Natalis Christi genoemd.

Midwinterfeest
Kerst werd daardoor van toen af opgevat als midwinterfeest. De gedachte is dat de Here Jezus op de langste, donkerste periode van het jaar (de langste nacht van 24 naar 25 december) is geboren, wat op volkse wijze wordt opgevat als midwinter[6].

Kerst valt echter net nadat de winter begint[7]. Het door mensen bedachte verband tussen Kerst en de winter, geldt echter ook alleen op dat noordelijke halfrond[8]. Een feest op het moment van de winterzonnewende staat feitelijk in verband met de oude verering van de zon als godheid[9]. Die verering is vooral bekend is vanuit het Midden-Oosten.

Maar de zonnewende had toen ook al een belangrijke betekenis voor niet-Romeinse volken die in het hoge noorden woonden (vooral noord-Europa) die hunkerde naar de terugkeer van het zonlicht en staat dan in verband met vruchtbaarheidsgoden[10].

Relativering zonnewende
Voor oudere generaties was het onmerkbaar, maar door de wetenschap is feitelijk vast komen te staan dat door de kromming van de aarde het einde en de terugkeer van het zonlicht al ingezet wordt vanaf de eerste helft van december. Vanaf het midden van december gaat namelijk de zon weer later onder[11].

In Bijbelse zin is de periode na de zevende Bijbelse maand tot de eerste maand van het nieuwe jaar op te vatten als najaar. Maar dit loopt van eind oktober tot en met maart of april. Een periode van ruim vijf maanden. De aanvang van het nieuwe jaar op 1 januari is dus geen Bijbels gegeven, maar een Romeinse instelling[12].

Fascinatie voor natuurfenomenen
Het is opmerkelijk hoe natuurfenomenen heidenen kunnen fascineren. Ze raken onder de indruk van zaken als watermassa’s, stormen, onweer en heftige regenval. Ook vieren ze feest op de uitersten van de zonnestanden: aanvang zomer en winter. Het is feitelijk een vereren van natuurfenomenen.

In de Bijbel wordt op die fascinatie ingespeeld, zoals in het boek Job. Maar het ligt dan toch genuanceerder. De natuurfenomenen worden namelijk vrijwel altijd uitgelegd als een gevolg van Gods handelen.

Dat ze dus niet op zichzelf staan, maar dat Hij die heeft ingesteld en die kan besturen. Denk bijvoorbeeld aan de doortocht van de Isra‘Eliem door de Jam Soef bij de uittocht uit Mitsrajim (Egypte). Er wordt dus niet gesteld dat God één is met die fenomenen noch dat ze zelf bezield zouden zijn.

De heldere ‘ster’[13] die van Godswege zichtbaar was in verband met de geboorte van de Here Jezus is ook een voorbeeld hoe Hij natuurfenomenen gebruikt. De ster was zo helder dat geleerden terecht dachten dat die de geboorte van een uitzonderlijk persoon aankondigde.

In de traditionele christenheid wordt deze ster overigens ook als argument gebruikt dat dit moment te maken zou moeten hebben met de donkerste periode op aarde. Maar in het beloofde Land verschilt zonsondergang en zonsopgang in de winterperiode minder door de nabije ligging bij de evenaar, dan die van het veel noordelijker gelegen Europa.

In Bijbelse zin wordt de winter dan ook niet zozeer in verband gebracht met de donkerste periode van het jaar. De Hebreeuwse benaming van de winter is ‘choref’, dat komt van de stam charaf – kaalslaan/dorheid, wat de nadruk legt op schaarste en dus een periode waarin het moeilijker is om te leven en gevaarlijker is.

+++
[1] Het heeft het in Bijbelse zin centrale Paasfeest verdrongen.
[2] Oosterse kerken vieren Kerst 13 dagen later, dus vanaf 6 januari.
[3] Ook wel Theofanie genoemd.
[4] In sommige landen is Kerst het belangrijkste feest van het jaar en begint diens sfeer al eind oktober.
[5] Het moment waarop de aarde over een hoogtepunt ten opzichte van de zon passeert.
[6] Maar volgens de westerse kalender valt het midden van de winter 6,5 week (ruim 44 dagen) na 21 december: rond 6 februari.
[7] De winter begint jaarlijks rond 21 december. Het is het moment dat de aarde een van de twee uiterste standen ten opzichte van de zon bereikt. Het begrip ‘winter’ wordt opgevat als het begin van de koudste periode van het jaar. In feite staat het voor het begin van het voorjaar. Maar omdat de natuur na-ijlt op de jaargetijden typeert de winter zich inderdaad meestal als de koudste periode van het jaar.
[8] Immers, als daar de winter begint, begint de zomer op het zuidelijke halfrond en vice versa.
[9] Deze verering van de zon werd pas onderdeel van de Romeinse religie na hun verovering van de provincie Syria. De Romeinen noemde die nieuwe godheid in hun veelgodenreligie ‘Sol invictus’ (Onoverwinnelijke zon).
[10] Bij die Germaanse volken werd de winterzonnewende gevierd met het ‘joelfeest’. Mythische personen zouden het herstel van de natuur komen aankondigen. Tegenwoordig zijn die personen bekend als Sinterklaas of Santa Klaus/de Kerstman. Uiteindelijk werd de Here Jezus als belangrijkste aankondiger van het voorjaar gezien.
[11] Van belang voor de aanvang van sjabbat.
[12] Bij de instelling van de zogenoemde Juliaanse kalender in 45 BCE. Daarvoor begon de Romeinse kalender ook in maart net als de Bijbelse kalender.
[13] Het woord ster staat tussen aanhalingstekens, omdat de beschrijving in de Bijbel doet vermoeden dat het geen normaal fenomeen was.