Joden in Thessaloniki

In Thessaloniki heeft een grote Joodse gemeenschap gewoond. In de Bijbel komt die ook naar voren. Hero Hokwerda heeft een samenstelling en vertaling gemaakt van belangrijke literatuur over hen in de periode 1912 tot vandaag en daarbij een nawoord gegeven. Wat komt erin naar voren?

Boekanalyse
Dit is een literatuurverzameling van Joodse en Griekse schrijvers, waarin de Joden van Thessaloniki centraal staat.

Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel is een vertaling van het boek Gioconda (verhaal van een Griekse tiener die verliefd wordt op het Joodse meisje Gioconda aan het begin van de Tweede Wereldoorlog). Het tweede deel is een bloemlezing, waaronder ook gedichten die chronologisch is ingedeeld.

Het grootste deel van de literatuur gaat over de Duitse bezetting en de gevolgen ervan voor de Joden in de stad; vrijwel een volledige ontworteling. Daarna volgt een nawoord en bio-bibliografisch aantekeningen. De tekst is voorzien van voetnoten die achtergrondinformatie en aantekeningen geeft.

Geschiedenis Joods Thessaloniki
Saloniki in 1900, was een Ottomaanse stad van circa 200.000 inwoners. Bijna de helft ervan was Joods en ook een aanzienlijk deel Turks. De Grieken waren toen in de minderheid. Tegenwoordig heeft de stad vrijwel alleen nog Griekse inwoners.

Hokwerda beschrijft hoe de samenstelling van de Joden in de stad veranderde door de eeuwen. Steeds kwamen er nieuwe groepen Joden bij. Aanvankelijk leefden de Joden erg op zichzelf, maar dat veranderde vanaf 1912, na de Eerste Balkanoorlog. Dit had deels te maken met Grieks fascisme (antisemitisme), maar ook met de mogelijkheden om naar het beloofde Land te emigreren.

Door de Griekse catastrofe (de verdrijving van de Grieken uit Anatolië) kwamen nogal wat van deze oriëntaalse Grieken in Thessaloniki terecht. Een jaar later trokken de Turken weg uit de stad en de Joden begonnen zich steeds meer in de Griekse samenleving te integreren.

Tijdens de Duitse bezetting in april 1941 collaboreerde nogal wat Grieken. De stad kreeg een getto waarbinnen de Joden moesten gaan leven. In 1943 begon hun deportatie naar de werk- en vernietigingskampen. Opvallend is dat Joodse-christenen ook werden afgevoerd.

In de literatuur komen ook beschrijvingen voor van kampervaringen en van nostalgie naar Joods Thessaloniki na de oorlog. Het laatste ook van Grieken.

Evaluatie
Dit is een interessante en opvallende verzameling literaire werken over de Joodse aanwezigheid in Thessaloniki geschreven. Het laat zien dat de verhoudingen tussen de Oosters-orthodoxe Grieken en de Joden over het algemeen slecht waren. De Grieken hadden allerlei negatieve vooroordelen.

Opmerkelijk is echter dat de Duitse Jodenvervolging de Joden en Grieken dichter tot elkaar bracht. Ze werden steeds meer gezien als landgenoten. Toch waren er toen veel plunderingen van Joodse bezittingen. Er werd intensief gezocht naar vermeende diamanten en andere bezittingen die verstopt zouden zijn in en om hun huizen. Zelfs tot enkele jaren na de Duitse bezetting.

Dit boek heeft geen zoekregister, maar wordt toch aangeraden voor de geïnteresseerden.


Gioconda. De Joden van Thessaloniki in de Griekse literatuur. Een bloemlezing. 2004, Ta grammata, Groningen, 452 pagina’s, € 25,-, ISBN: 9789080894211.