Kritische toetsing van de gnostiek

De mens probeert langs allerlei wegen het goddelijke te zoeken. Dat is opmerkelijk, want God heeft de Weg ertoe al lang geleden gewezen. Die staat in de Bijbel beschreven. Dr. Jeffrey Satinover bespreekt deze opmerkelijkheid vanuit zijn vakgebied, de psychologie, in zijn boek ‘Het lege ik’. Hij bespreekt daarin vooral de denkwijze van Carl Gustav Jung.

Boekanalyse
Satinover groeide op in een Joods orthodox gezien. Hij werd psychiater en psychoanalyticus en studeerde aan diverse universiteiten, zoals Harvard, MIT en Yale. Hij werd opgeleid als discipel van Carl Gustav Jung (1875-1961) en was enige tijd president van de Jung Foundation in New York. Maar hij las boeken van C.S. Lewis en nam het Bijbelse geloof aan, maar bleef Jood. Hij heeft toen afstand genomen van de gnostische leer van Jung.

Na een korte kennismaking met de auteur en een voorwoord wordt de gnostiek en een kritische beschouwing van de leer van Jung in drie hoofdstukken besproken. Er gaat veel aandacht uit naar de moderne gnostische bespiegelen van het denken van Leonardo da Vinci en de geschriften van Jung. In voetteksten wordt achtergrondinformatie gegeven (door de vertaler) en broninformatie.

Jungiaanse ontwikkeling
De moderne jungiaanse leer heeft in tegenstelling tot Jung volledig afgerekend met de ‘christelijke bagage’. Jung was een zoon van een predikant, maar vond de christelijke leer in zijn generatie onvoldoende antwoorden bieden op allerlei vragen.

Hij zocht naar alternatieve wegen en vond die vooral in het heidendom (Germanisme), occultisme (inwerking van de bovennatuurlijke/geesteswereld op de mens) en de klassieke gnostiek. Deze wegen beschouwde Jung als superieur aan de christelijke weg.

Daarmee zou hij in dezelfde lijn zijn gaan denken die in de Renaissance tot ontwikkeling kwam; het niet langer centraal stellen van de eer van God, maar de eer van de mens. Daartoe wordt gezocht naar manieren om alle tegenstellingen, maar vooral het grote dilemma van het bestaan van het kwaad, op te lossen. De oplossing de synthese/verzoening van de tegenstellingen zijn. Volgens Satinover gaat dat niet alleen tegen de Bijbelse leer in, maar het zou ook levensgevaarlijk zijn.

Jungiaanse doordrenking
Satinover wijst erop dat christelijke psychologie en christelijke benaderingen van spiritualiteit doordrenkt zou zijn geraakt door de leer van Jung. Daardoor staat in sommige delen van de christenheid niet meer de Bijbelse God centraal, maar Sophia en andere heidense goden (polytheïsme).

Daarbij staat de ‘verbeelding’ centraal. Het zich richten op een andere wereld, waardoor afstand wordt genomen van de werkelijkheid. Die werkelijkheid zou er niet toe doen, waardoor steeds meer en uiteindelijk alles geoorloofd zou zijn.

Evaluatie
Dit is een interessant boekje dat een goed onderbouwde (allerlei citaten) ontmaskering en een krachtige waarschuwing geeft aan de lezer over ontwikkelingen in de huidige moderne samenleving. Satinover stelt de Joods-christelijke weg tegenover de gnostiek. Christenen, en vooral zij die als therapeut of geestelijk verzorger werken, zullen door dit boekje nieuw licht kunnen krijgen op hun werk.

Deze wegen van de gnostiek zijn evident doodlopend, want hoe zou de verdorven mens uit zichzelf God kunnen vinden. Toch wordt gnostiek tegenwoordig door kerkleiders, zoals dominees, in hoogdravende en intellectuele bewoordingen en door vergeestelijkingen (allegorie) van allerlei zaken als nieuwe theologie (verlossingsleer) verkondigd.

Toch zijn er bij dit boekje kritische kanttekeningen te maken. Zo stelt Satinover, net zoals de overgrote meerderheid van de christenheid, dat satan aan Gods leiband zit. Een levensgevaarlijke overtuiging.

Verder stelt hij dat er een directe band (gnostische wortels) bestaat tussen de hermetische leer uit het oude Egypte en het latere veelstromenland van de gnostische beweging. Het laatste is immers overduidelijk een eigen westerse herschepping die weinig met de wereld van het Midden-Oosten gemeen heeft, omdat het westen die oosterse wereld niet doorgrond. Wat ze wel gemeen hebben is de geesteswereld.

Dit boekje, dat geen zoekregister heeft, wordt aangeraden.


Satinover, J., Het lege ik. De gnostieke en jungiaanse grondslagen van de moderne identiteit. 2023, Maatkamp Publishing, Zelhem, 63 pagina’s, € 12,50, ISBN: 9789083292908.