Onderzoek naar Jodenjacht in 1943

Vanaf het najaar van 1942 begon Duitsland de overhand in de Tweede Wereldoorlog te verliezen. Toch voerde hun regering in Nederland toen de druk op om de laatste Joodse inwoners te vinden en naar hun kampen af te voeren. Ad van Liempt beschreef in zijn boek getiteld ‘Kopgeld’ hoe deze Jodenjacht verliep en de nasleep ervan. Hoe deed hij dat?

Boekanalyse
Van Liempt is medeopsteller van een tv-documentaire over de Tweede Wereldoorlog en schreef diverse boeken over die oorlog. Dit boek gaat over de 54 premiejagers die in 1943 zochten naar Joden en hun bezittingen en er tussen de acht en negenduizend wisten te vinden. Dit onderwerp kon door het archiefgeheim pas vanaf het jaar 2000 onderzocht worden.

Na voorwoorden beschrijft Van Liempt het onderwerp in 21 hoofdstukken. Het begint met de voorgeschiedenis van de Jodenvervolging in Nederland vanaf 10 mei 1940 (H1-2). Daarna komt de aandacht op de activiteiten van de zogenoemde Jodenjacht in 1943; de ultieme poging om Nederlandse Joden te pakken.

De langste hoofdstukken gaan over de Colonne Henneicke (H3) en het berechtingstraject van de enkele premiejagers die zijn gearresteerd (H19). Bij de tekst zijn enkele zwart-wit foto’s geplaatst. Het boek wordt afgesloten met eindnoten (43 pagina’s) met hoofdzakelijk broninformatie en een literatuurlijst.

Voor elke Jood die de premiejagers konden vatten kregen ze 7,50 gulden (omgerekend naar vandaag zo’n € 60,-). Dat werd ‘kopgeld’ genoemd. Van alle bendes die betrokken waren zoomt Van Liempt vooral in op de leden meest beruchte daarvan; de Colonne Henneicke. Niet alleen grepen zij Joden. Die werden ook afgeperst en hun bezittingen en huisraad geroofd. Deze Colonne was actief van maart–september 1943. De inkomsten van de premiejagers was zo hoog dat ze al snel behoorden tot de nieuwe rijken.

De meeste premiejagers traden na het beëindigen van de Jodenjacht toe tot de Landwacht, waar ze werden ingezet om verzetsleden en onttrekkers van de verplichting om voor de Duitsers te gaan werken (Arbeidseinsatz) op te sporen. Enkele traden toe tot de Germaanse SS (onderdeel van de speciale Duitse politie) of tot de Nederlandse politie.

Evaluatie
In dit boek is een opmerkelijk onderdeel van de Jodenvervolging in Nederland beschreven. Wat vooral opvalt is de collaboratie van de Nederlandse overheden en met name van de politie. De Amsterdamse politie had bijvoorbeeld zelfs een aparte afdeling Joodse Zaken opgezet die concurreerde met de Jodenjacht van de speciale Duitse politie (Sicherheitsdienst (SD)).

De meeste aandacht in dit boek gaat naar de vragen wie de meest beruchte van de Jodenjagers waren, hoe ze te werk gingen en wat er na de oorlog van hen geworden is. Het is schokkend en onbegrijpelijk dat vrijwel alle premiejagers er goed vanaf kwamen door toedoen van de Nederlandse overheden en met name het Koninklijk Huis (gratieverlening).

Dit boek heeft opmerkelijk genoeg geen inhoudsopgave, woordenlijst of zoekregister. Het wordt zeer aanbevolen.


Liempt, A. van, Kopgeld. Nederlandse premiejagers op zoek naar joden. Zevende druk. Geactualiseerde editie. 2024, Balans, Amsterdam, 431 pagina’s, € 25,-, ISBN: 9789463823524.