Sjabbatmaand misbegrepen – deel 1

Jom Teroe’ah – Dag van Bazuingeschal 

In de Bijbel wordt de zevende maand boven alle maanden van de kalender gesteld. Het begint al met de markering van de eerste dag als Jom Teroe’ah. Deze dag is niet alleen een Nieuwe maansdag, maar op deze dag moet ook een bepaald geschal (teroe’ah) worden gemaakt om de maand aan te kondigen. Waarom is deze maand zo bijzonder?

De zevende maand begint met Jom Teroe’ah. Een door God bevolen (Lv 23:24) specifieke gedenkdag. Vaak wordt dit onjuist vertaald als ‘de Dag van bazuingeschal’. Dat is onjuist, omdat die vertaling te algemeen is. Teroe’ah geschal is een specifieke melodie. In Bemidbar (Num 10:3-10) worden de verschillende melodieën en hun betekenis bevolen. De teroe’ah blijkt daar in verband te staan met het opbreken van bepaalde legereenheden van Isra‘El (vss 5-6). Voor de zevende maand wordt dus een nieuwe betekenis aan de teroe’ah melodie toegevoegd.

Jom Teroe’ah markeert de eerste dag (ro‘sj chodesj – nieuwe maansdag) van de zevende Bijbelse maand[1]. Deze dag is als sjabbaton zikaron – werk onderbrekende gedenkdag (d.i. geen feestdag). Het markeert niet alleen het begin van de speciale zevende maand, zoals de ro‘sj chodesj van elke Bijbelse maand, maar kondigt in godsdienstige zin de meest zwaarwegende periode van het jaar aan.

Het is opvallend dat de zevende maand niet valt aan het begin, maar net na het midden van het godsdienstige jaar en meteen na de zomer. Een uitgekiend moment in het programma van het godsdienstige leven van de gelovigen.

De invulling van de in de Bijbel bevolen herdenkings– en feestdagen is in de traditionele vormen van Jodendom en christenheid verschillend, maar wat staat erover in de Bijbel? Over die toetsing gaat dit artikel.

Woordstudie
Het zelfstandige naamwoord teroe’ah komt van de werkwoordstam roea’ – specifiek geluidsignaal/melodie (Nm 10:7; Josh 6:5), wat vaak onjuist wordt vertaald als krijgsgeschreeuw/gejuich. Onjuist, omdat het uitdrukkelijk en specifiek als bepaald geschal op een blaasinstrument, zoals de sjofar of trompet, is bedoeld. Krijgsgeschreeuw of gejuich is een klank, zonder bepaalde melodie, gemaakt met de menselijke stem. In de Bijbel wordt dat ook teroe’ah genoemd. Dat is geen inhoudelijk verband, maar in betekenis; oproep of waarschuwing.

Zevende maand
De telling van de dagen is een opdracht die meestal impliciet[2] wordt meegegeven in de Bijbel. De werkweek die begint met een dag – de eerste dag (d.i. de zondag) en die eindigt na de zesde dag overeenkomstig de scheppingsdagen.

De wekelijkse sjabbat, de dag na de zesde werkdag, is een dag die in Bijbelse zin niet expliciet geteld wordt, zoals de andere werkdagen. Dat is logisch, want het staat los van de werktijd terwijl het ook die werktijd vervolmaakt. Toch wordt de zevende maand wel met een telwoord aangegeven. Hoe zit dat?

Op de eerste plaats is het zo dat de zevende maand niet als volledige sjabbatsperiode van 30 dagen is bevolen. Het gaat om slechts 4 jom sjabbaton naast de reguliere wekelijks sjabbatot. Voor de meerderheid van de dagen in deze maand is dus geen werkonderbreking en een samenkomst bevolen. Toch zijn die niet allemaal chol (‘gewoon’[3]), want 10 ervan staan in het teken van gedenken en zeven dagen zijn feestdagen (Soekot) en vier dagen zijn voorbereidingsdagen. In deze maand staat God dus bijna de hele tijd centraal en dat is een karakteristiek van sjabbat.

Maar er is nog een ander logisch gegeven: net zoals de week van zes werkdagen wordt afgesloten met de wekelijkse sjabbat[4], zo wordt de ‘maandweek’ (d.i. zes maanden) afgesloten door een maand gewijd aan God. Sjabbat staat ook voor het onderscheiden van wat heilig (qodesj) is van wat chol. Deze maand zou dus met recht ro‘sj chodesjiem – hoofd der maanden – genoemd kunnen worden. In die zin is diens ro‘sj chodesj, diens aanvang, (d.i. Jom Teroe’ah) de belangrijkste ro‘sj chodesj van het Bijbelse jaar[5].

Ro‘sj chodesj
Jom Teroe’ah valt op de eerste dag van een maand en valt daarmee samen met een jom ro‘sj chodesj (Nieuwe maansdag). Waarin verschilt Jom Teroe’ah van een ro‘sj chodesj en wat is de overeenkomst? In Bijbelse zin heeft God als eerste, van de feest- en gedenkdagen, de wekelijkse sjabbat ingesteld (Gn 2:1-3). Ro‘sj chodesj wordt pas voor het eerst genoemd in Exodus 12:2, maar de wijze waarop God dit instelt wijst erop dat mensen allang wisten wat maanden waren (Gn 1:14). De markante maanfasen moet de eerste mensen opgevallen zijn, maar vooral de nieuwe en volle maan zal al gauw in verband zijn gebracht met bepaalde gedenkmomenten.

Van de maanfasen intrigeerde nieuwe maan altijd het meest. Het wordt wel opgevat als de wedergeboorte van de maan. Het ritme van nieuwe-wassende-volle-afnemende maan markeert een tijdsperiode[6] die echter slecht afgebakend is; het precieze punt van nieuwe maan kan vaak niet nauwkeurig worden vastgesteld[7]. Tegenwoordig bestaan er rekenmodellen om de nieuwe maan wel nauwkeurig te bepalen en ook de dagelijkse opkomst en ondergang van de maan. Hoewel dat een hulp is voor de Bijbelse godsdienst, neemt het wel de beleving en mystiek weg van het waarnemen van de maan en diens fasen[8].

Maar in Bijbelse zin kreeg ro‘sj chodesj een speciale betekenis: het markeerde het begin van de godsdienstige kalender. De Uittocht uit Mitsrajim (Egypte) van Isra‘El werd door God ingesteld als het begin van die kalender voor Gods volk. Zo belangrijk was het werk dat Hij aan Isra‘El deed, dat het voortaan het godsdienstige leven van alle generaties van gelovigen moest bepalen. Daarmee kreeg ro‘sj chodesj uitdrukkelijk een betekenis om het godsdienstige leven en vaste feest- en/of gedenkdagen moest gaan bepalen. Maar meer dan dat. Het kondigde de tijdstippen van deze dagen aan. Dat is dan ook de kern van ro‘sj chodesj; aankondigen van de godsdienstige dagen (met uitzondering van de wekelijkse sjabbat dat fundamenteler en belangrijker is dan ro‘sj chodesj).

Jom Teroe’ah
Het laten horen van geschal met een blaasinstrument heeft in Bijbelse zin betekenis om de geloofsgemeenschap te waarschuwen (in positieve[9] en negatieve[10] zin) dat iets belangrijks staat te gebeuren[11]. Dat Jom Teroe’ah op de eerste van een maand valt benadrukt dit waarschuwen dubbel, want zoals hiervoor beschreven staat ro‘sj chodesj voor het aankondigen van een nieuwe maand. Wat Jom Teroe’ah dus sowieso betekent is dat het een moment of juister een maand aankondigt die belangrijker is dan de voorgaande maanden[12]. Maar zo’n aankondiging onderscheidt ook het voorgaande van wat er op het punt staat te beginnen. In die zin heeft Jom Teroe’ah ook een achterwaartse betekenis, maar toch vooral die van het onderscheiden van de zevende maand van de andere Bijbelse maanden.

Zoals elke ro‘sj chodesj heeft Jom Teroe’ah vooral een vooruitkijkende functie, maar bovenal van een waarschuwing van een begin. Dat begin is dan natuurlijk Jom Kipoer. Jom Teroe’ah is de vooraankondiging ervan. Volgens Wajiqra‘ (Leviticus 25:9) moet ook Jom Kipoer beginnen met het specifieke teroe’ah geluidsignaal, wat op een verband wijst met dat geluidsignaal van Jom Teroe’ah. Jom Kipoer haakt dus expliciet in op die waarschuwing. Het teroe’ah signaal van Jom Kipoer markeert het echte begin (d.i. de vervulling) waarvan Jom Teroe’ah de vooraankondiging was.

Dit verband tussen deze jom sjabbaton maakt de tussenliggende dagen ook bijzonder. Ze worden daarom de jamiem nora‘iem (d.i. vreeswekkende dagen) genoemd. Het zijn de negen dagen voorafgaande aan Jom Kipoer. Jom Teroe’ah is aan de gelovigen gegeven als eerste waarschuwing[13] ter voorbereiding voor Jom Kipoer. Jom Teroe’ah is dus bedoeld als dag om te beginnen zich ernstig voor te bereiden op Jom Kipoer; de eerste bezinningsdag.

Misbegrip Judaïsme
Jom Teroe’ah wordt in het Judaïsme gevierd als Ro‘sj Hasjanah – Begin van het jaar/Nieuwjaarsdag. Volgens de rabbijnen werd op deze dag het universum geschapen[14] en zou de gelovige de vraag moeten stellen wat diens bijdrage in de zin van Torahnavolging die heeft geleverd.

De dag zou het nieuwe burgerlijke jaar inluiden, maar vrome Joden vatten dat specifiek als het moment van het bepalen van iemands godsdienstige geloofskwaliteit[15] en -kwantiteit. Het teroe’ah blazen kondigt dan het begin af van een periode van negen dagen van zelfonderzoek, berouw en vasten. De teroe’ahtoon wekt de gelovige op tot het hoogste niveau van alertheid vanuit Godvrezendheid.

Evaluatie
De keuze om Jom Teroe’ah als een Nieuwjaarsdag te beschouwen heeft als voordeel om zich zo van niet-Joden te onderscheiden die hun Nieuwjaarsdag zes maanden later houden. Voor vrome Joden verwijst Ro‘sj Hasjanah letterlijk voor het hoogtepunt (ro‘sj) van het godsdienstige jaar. Voor niet-religieuze Joden is het daarentegen een feestdag, maar met eveneens een vooruitkijkende functie[16].

Toch heeft Jom Teroe’ah niets te maken met een nieuwjaardag. Zeker niet met het hoogtepunt (ro‘sj) van het godsdienstige jaar, want dat is in Bijbelse zin ro‘sj chodesj van de Pésachmaand. Zolang echter begrepen wordt dat Jom Teroe’ah verbonden is aan Jom Kipoer wordt de godsdienstige boodschap goed opgepikt.

Maar Jom Teroe’ah en de zevende maand staan in Bijbelse zin niet voor het nieuwe jaar, maar kondigen juist het tegenovergestelde, het einde van het godsdienstige jaar aan[17]! De godsdienstige herdenkings- en feestdagen eindigen immers met Jom ‘Atsérét (Dag van de Afsluiting; Ex 23:16; Dt 11:12)[18] dat meteen volgt op de laatste dag van Soekot.

Misbegrip christenheid
De christenheid karakteriseert zich met het afstand nemen van de boodschap van het Oude Testament (OT), omdat die als vervuld (d.i. afgesloten/vervangen) wordt beschouwd. De Bijbelse kalender wordt dan ook vooral als Oudtestamentisch en Joods opgevat en dat zou irrelevant zijn voor christenen die immers een superieure religie zouden hebben.

Het gedenken van de zevende maand op de Bijbelse kalenderen wordt door de christenheid genegeerd/verworpen, en dus ook diens feest- en gedenkdagen. De zevende maand zou door de komst van de Here Jezus irrelevant zijn geworden.

Evaluatie
De standpunten van de christenheid getuigen niet alleen van arrogantie, maar ook van zelfingenomen selectiviteit als het gaat om het navolgen van Gods eeuwige bevelen. Ondanks het christelijke uitgangspunt om de Here Jezus in alles na te willen volgen, negeren ze het feit dat Hij wel alle feest- en gedenkmomenten van de sjabbatsmaand hield. Het christelijke vervullingsuitgangspunt zou juist een argument moeten zijn om het totaal van Zijn werk in te sluiten.

Gods woord en vooral Zijn bevelen daarin zijn eeuwig. Nergens in het Nieuwe Testament staat dat die eeuwigheidsbetekenis zou zij opgeheven, tenzij de betekenis van woorden worden omgebogen of genegeerd ten gunste van het traditioneel christelijke standpunt. In die zin wijst het Judaïsme een ‘veiliger’[19] alternatieve weg[20] door Jom Teroe’ah een speciale plaats te geven en in religieuze zin te verbinden met Jom Kipoer. Toch is het ongepast om een gedenkdag die God heeft ingesteld naar menselijk inzicht aan te passen.

Messiaans misbegrijpen
Sommige Messiaanse gelovigen, nog niet helemaal vrij van christocentrisme (een van de kerndogma’s van de traditionele christenheid), beweren dat Jom Teroe’ah op profetische wijze op de Bijbelse kalender is gezet als de dag van de (weder-)komst van de Messias.

Een diepere theologische beschouwing op deze stelling is dan dat Jom Teroe’ah zou staan voor het moment dat Isra‘El wordt uitgenodigd toe te treden tot het Nieuwe Verbond. Vergelijk het geschal bij Chorev (Horeb; Ex 19:16) toen het toetrad tot het Verbond van Mosjéh. Net als toen zal ook in de toekomst de Bemiddellaar van het Verbond vooraf aan de Verbondssluiting (terug)komen.

Evaluatie
Er is geen Bijbels argument om Jom Teroe’ah een zelfstandige betekenis, zoals de dag van de komst van de Messias, te geven los van de zevende maand en vooral los van Jom Kipoer. Ook al zou er argumenten zijn om de Messias in verband te brengen met Jom Kipoer[21].

Jom Teroe’ah heeft dus alleen betekenis als onderdeel van de afsluitende gedenk- en feestdagen van de godsdienstige kalender in de zevende maand. Het is natuurlijk makkelijk overal te pas en onpas een profetische duiding aan te geven.

Als Jom Teroe’ah al de komst van iets vertegenwoordigd, dan is het dat in de zevende maand God, de Vader helemaal centraal moet worden gesteld. Hij komt zo meer nader aan de gelovigen dan in welke tijd op de kalender dan ook.

+++
[1] Valt in de periode september – oktober op de westerse kalender. De dag valt elk jaar anders, omdat de Bijbelse kalender een maankalender is gecorrigeerd door de zonnestand.
[2] Er zijn ook diverse plaatsen waar deze opdracht om de dagen te tellen wel expliciet wordt genoemd, zoals de telling van de ’omer-dagen tussen Pésach en Sjawoe’ot (Lv 23:15-16) of het tellen van dagen van onreinheid (Lv 15:13).
[3] In Bijbelse zin bestaan er geen profane dagen of momenten; zoals ook het hele leven aan God gewijd is, dus ook alle tijd ervan. Op tijd die chol (niet behorende tot feest- of gedenktijd) is gelden immers steeds de bepalingen van Torah.
[4] Sjabbat staat voor een dag waarop de gelovige zich ontdoet van bezigheden gericht op eigen gewin of anderszins maatschappelijke verplichtingen. Op sjabbat staat God meer centraal dan anders en wordt de gelovige er weer bij bepaald waar het leven om gaat (God te eren en te dienen).
[5] Maar dit is een vaststelling over een bestaand jaar en daaraan ligt ro‘sj chodesj van de eerste maand in het vroege voorjaar ten grondslag. Dus de ro‘sj chodesj van de zevende maand heeft de eerste maand (d.i. de Pésachmaand) van de Bijbelse kalender als fundament. In die zin is Pésach dus het fundament van de Bijbelse kalender.
[6] De iets minder dan 30 dagen die in Bijbelse zin ‘maand’ worden genoemd.
[7] Het vereist een onbewolkte lucht, maar als de nieuwe maan verschijnt terwijl de zon uitbundig schijnt, dan is het schijnsel van de nieuwe maan niet te onderscheiden.
[8] God vergelijkt de (koele) maan met Zijn volk en dat contrasteert ook met de (hitte/felheid van de) zon, die vergeleken wordt met het heidendom.
[9] Zoals om een (feestelijke) godsdienstige samenkomst aan te kondigen.
[10] Zoals een aanval van een vijand.
[11] Andere wereldgodsdiensten hebben dat overgenomen. Christenen gebruiken daarvoor de bel, meestal in een klokkentoren. Moslims hebben gekozen voor het luid zingen van een oproep, meestal ook op een toren.
[12] De maand die de belangrijkste is op de godsdienstige kalender.
[13] Veel vrome gelovigen beginnen al met zich op de sjabbatsmaand voor te bereiden tijdens de zesde maand.
[14] Zo beschouwt zou Jom Teroe’ah dus een herdenkingsdag zijn voor iets wat in het verre verleden is gebeurd. Dit is een nieuwe, zelfverzonnen betekenis geen Bijbelse basis heeft.
[15] In het Judaïsme wordt geloven vooral bepaald door de mate waarin iemand voldoet aan dat wat God Zijn volk bevolen heeft. In het Talmoedische Jodendom wordt dat vooral bepaald door de studie van de Mondelinge Torah. In andere takken van Jodendom is er ook het esoterische ontvangen (d.i. kabbalah) van Gods opdrachten van het grootste belang.
[16] Het is opvallend dat het Jodendom geen Oudejaarsdag heeft met al diens semi-religieuze festiviteiten, zoals afsteken van vuurwerk om boze geesten voor het Nieuwe Jaar af te schrikken.
[17] Hoewel er tegenwoordig nog vijf maanden volgen op de zevende maand.
[18] Op de Bijbelse kalender zijn nog enkele half feesten toegevoegd, zoals in verband met Ester.
[19] Judaïsme conserveert de kernzaken van de Bijbelse Weg en blijft daardoor meer trouw aan Gods wil dan de christenheid.
[20] Het Judaïsme wijkt ook af van de Bijbelse weg en is er ook strijdig mee.
[21] Volgens de Bijbel is de huidige functie van de Here Jezus die van kohen gadol (Isra‘Elitisch hogepriester), maar er zijn geen Bijbelse argumenten om er van uit te gaan dat Hij ook kohen gadol zal zijn bij Zijn wederkomst. In de Bijbel staat alleen dat Hij zal komen als onder-Koning namens God. De Messias zal de Tempeldienst hervestigen en daarmee ook het ambt van kohen gadol.