Sjabbatmaand misbegrepen – deel 2

Jom Kipoer – Dag van Verzoening In de Bijbel wordt de zevende maand boven alle maanden van de kalender gesteld. Het begint al met de markering van de eerste dag als Jom Teroe’ah. Deze dag is niet alleen een Nieuwe maansdag, maar op deze moet ook een bepaald geschal (teroe’ah) worden gemaakt om de maand aan te kondigen. Waarom is deze maand zo bijzonder?

Inleiding
In het vorige artikel in deze serie over de zevende maand is beschreven wat in de Bijbel staat over het begin (ro‘sj chodesj) van deze maand; Jom Teroe’ah. Conclusie was dat maar weinig Bijbelgelovigen deze dag juist begrijpen en dus ook niet of niet goed houden (Torahnavolgen).

In Bijbelse zin kondigt Jom Teroe’ah de zevende maand of sjabbatsmaand aan. De maand waarin Jom Kipoer centraal staat. In dit artikel zal worden uitgewerkt wat daarover in de Bijbel staat en dat zal getoetst worden met de verschillende traditionele belevingen van Bijbelgelovigen.

De 10de dag
God heeft bevolen dat de 10de dag van de zevende maand Jom Kipoer – Verzoeningdag is (Ex 30:10; Lv 16:3 ev; Lv 23:27-32; Lv 25:9; Nm 29:7-11). De dag of beter de samenkomst wordt aangekondigd door geschal van de teroe’ah melodie. Het is als jom sjabbaton (dag waarop dagelijkse werkzaamheden worden onderbroken) gedenkdag (geen feestdag), maar vooral als een dag van zelfverdrukking bepaald.

Zelfverdrukking, voorafgegaan door zelfonderzoek vanuit diep berouw, wordt van Godswege niet opgevat als een verboden activiteit op een sjabbat[1]. Het richt zich immers op volledige en ongestoorde concentratie op God, de Vader; het ultieme doel van Bijbelse godsdienst.

Jom Kipoer is de belangrijkste dag op de Bijbelse kalender, want hierop wordt de Verbondstrouw vernieuwd. Hoe wordt deze dag traditioneel door Bijbelgelovigen opgevat, maar wat staat erover in de Bijbel? Over die toetsing gaat dit artikel.

Woordstudie
Kipoer komt van de Hebreeuwse werkwoordstam kapar – verzoening doen/bedekken (in de zin van niet langer zien/goedmaken). Wat er dan verzoend wordt is een overtreding van Torah, zonden of een verkeerde/verwrongen houding[2] vanuit Gods optiek. Van belang is dat kapar staat voor ‘toedekken’ of ‘vergeten’. Dat is wat anders dan vergeven[3], maar ook dat laatste wordt verkregen op Jom Kipoer, zoals uit onderstaande blijkt.

Het woord kapar komt logischerwijs van alle Tenachboeken het meest voor (44 keer) in Wajiqra‘ (Leviticus), want in dat boek staat de eredienst van de kohaniem (Isra‘Elitische priesters) centraal. Kapar was dus het ultieme doel van de dienst van de kohaniem en wat zij aan de Isra‘Eliem bemiddelden. In vergelijk, de woorden ‘zonde’ (stam: chatta‘), ‘zonden’ of ‘zondoffer’ komen minder vaak in de Bijbel voor dan ‘verzoenen’.

Jom Kipoer
De Verzoendag is bedoeld om Bijbelgelovigen als collectief, als Gods volk met Hem te verzoenen. Die verzoening staat niet op zichzelf, maar betreft uitsluitend de Verbondstrouw. Blijkbaar is vergeving en verzoening dus een hoofdcomponent van Gods Verbond[4]. Verzoendag is ook ingesteld om te voorkomen dat er zonden zijn verricht, hetzij in onwetendheid of opzettelijk, waarvoor geen vergiffenis is verkregen voordat het jaar afgesloten wordt.

Verzoendag is verder ook bedoeld om onzekerheid over zonden en de verhouding met God elk jaar weg te nemen[5]. Verzoendag is het eenmalige moment (Ex 30:10) waarop alles wat niet goed was tussen God en Zijn volk wordt weggenomen en vergeven, zodat Hij Zich met hen kan verzoenen.

Verzoendag is ook het moment om terug te kijken op het meest actieve/werkzame deel van het jaar[6]. De vragen die gesteld moeten worden zijn:
• Is alles wel tussen God en Zijn volk?
• Is er voldoende vrucht gedragen voor God?
• Zijn er misschien nog zonden die niet zijn rechtgezet?

De 10de dag staat verder ook voor de volheid in die maand[7]. In verband met de Sjabbatsmaand staat deze dag dus voor de volheid van Sjabbat (Hebreeuws Sjabbat Sjabbaton).

Had de Torah van Mosjéh het volmaakte gebracht, dan zou deze dag niet nodig zijn geweest. Maar het houden en de inhoud van Jom Kipoer staat uitgerekend als belangrijk bevel in die Torah. Zelfs als de meest zwaarwegende godsdienstige gedenkdag van de Bijbelse kalender. Het wijst er dus op dat het echt nodig is de Jom Kipoer handelingen uit te oefenen om God met Zijn volk te verzoenen.

Gods aankondiging van het aanstaande herstel van de Bejt Hammiqdosj (Isra‘Elitische Tempel) eredienst wijst erop dat Jom Kipoer zelfs bij de komst van de Messias nodig zal zijn. Er blijft dus reden voor het houden van Jom Kipoer tot alles zou zijn gebeurd volgens Zijn plan voor het herstel van de dingen.

Hoe Jom Kipoer vieren?
Een wezenlijk onderdeel van de Jom Kipoerviering is diens voorbereiding, maar de viering zelf is gericht op het verkrijgen van verzoening/vergeving voor twee soorten collectieve zonden, namelijk van die welke:
• Bewust/aantoonbaar zijn en waartoe bepaalde Tempeloffers werden gebracht[8]
• Onbewust zijn en waartoe eerst een Tempeloffer werd gebracht en die zonden vervolgens buiten de gemeenschap werden gebracht[9]

De verzoening tussen God met Zijn volk is dus net zoals zondevergeving voorwaardelijk.

In de periode van zonsondergang tot aan zonsondergang van Jom Kipoer zijn 3 fasen te onderscheiden:
Fase 1: voorafgaande avond – voorbereiden op Verzoendag.
Fase 2: ochtend deel – overdenken van de verzoeningshandelingen in de Tempel en het eigen falen in verband ermee.
Fase 3: afsluitende deel (middag en avond) – verblijden in de ontvangen vergiffenis van Gods volk en dat Hij Zich met Zijn volk verzoend heeft. Feitelijk staat deze fase van Verzoendag ook voor het voorbereiden op Soekot (Loofhuttenfeest). Daarover gaat het volgende artikel in deze serie.

Fasen 1 & 2
Verzoendag moet in het teken staan van het werkwoord ’anah, dat (zelf)verdrukken / (zelf)vernederen betekent (Nm 29:7)[10]. Helaas is dat in veel vertalingen nogal onduidelijk weergegeven met het tegenwoordig nog weinig zeggende woord ‘verootmoedigen’. Oudere en Engelse vertalingen vertalen dit als (zelf)kastijding, (zelf)vernedering of boete doen. De Willibrordvertaling parafraseert het als ‘vasten’. Maar dat is maar één vorm van zelfverdrukking.

Met het besef van het naderen van Jom Kipoer markeren sommigen ook de dagen vanaf de 1ste tot de 9de dag van de zevende maand. Vanaf Jom Teroe’ah tot aan Jom Kipoer wordt er dan al licht gevast en stilgestaan bij waar het op Verzoendag om gaat. In het Judaïsme is het zelfs praktijk om het laatste deel van de voorafgaande zesde maand al stil te staan bij Jom Kipoer. Dit komt ook omdat dan al gezorgd wordt voor het verkrijgen van de loelav – de feestbundel voor Soekot.

Vormen van zelfverdrukking
Vasten kan op verschillende manieren, maar in geval van Verzoendag gaat het om de strengere vorm gezien het ‘gewicht’ van dit godsdienstige moment gericht op het verkrijgen van verzoening met God. Dus dat betekent niet eten vanaf zonsondergang van ’erev Jom Kipoer (zonsondergang op de 9de van de zevende maand) tot aan zonsondergang van de volgende dag. Sommigen gaan zelfs zo ver dat ze ook geen water drinken, maar dat is te streng[11]. Het is ook belangrijk op de eigen lichamelijke mogelijkheden te letten.

Vasten betekent ook zich onttrekken van alle dagelijkse zaken[12]. Dus ook geen Internet, tv, muziek, sociale contacten en andere pleziertjes, maar zich erop toeleggen om zich zo veel mogelijk gedurende de hele Verzoendag op God te richten.

Dit past niet alleen bij het bevel om een ‘volkomen Sjabbat’ te houden, maar ook bij het besef dat Verzoendag in verband staat met het present stellen van Gods (eind)oordeel. Dit kan door het lezen van bij Verzoendag passende Psalmen, zoals Psalmen 6 en 80, of andere Bijbelgedeelten die gaan over het verkrijgen van vergiffenis van God.

Een ander element van zelfverdrukking is het realiseren en overdenken van eigen falen in bijvoorbeeld vruchtdragen. Maar het eigen zondigen moet ook overdacht en beleden worden (Lv 16:21). Berouw daarover betreft diepe afkeer ervan, verwerpen van de zonde en het vaststellen van een weg tot correctie en verbetering van gedrag/daden. Het richtpunt van de zelfverdrukking is echter wel de sjalam (welvaart) van de geloofsgemeenschap en niet zozeer dat van het eigen heil.

Bijbelse betekenis Jom Kipoer
Jom Kipoer dwingt vrees voor God af. Het is de dag die de verschrikkelijke oordelen Gods benadrukt voor het huidige leven. God dienen betekent zich aan Hem wijden en dan kan het niet anders dat zeker door Jom Kipoer een mens tot zondebesef komt, maar ook tot besef dat Hij geen zonden tolereert. Dat laat al het nut van Jom Kipoer zien. Maar gelovigen kunnen geen onveranderde mensen blijven, maar moeten groeien en hun ‘oude mens’ afleggen. Jom Kipoer is het jaarlijkse collectieve toets moment daarvan.

Maar Jom Kipoer wijst ook voorbij de horizon van vandaag, namelijk naar de toekomst. Het zal uitmonden in Gods definitieve eindoordeel over de wereld. Elke jaarlijkse Jom Kipoer brengt dat finale moment steeds meer naderbij. Het staat dus ook voor die profetische vooraankondiging. De vrees voor Gods eindoordeel zou dus elke Jom Kipoer toenemen.

Jom Kipoer staat aan de andere kant ook voor het heil Gods dat aan het eindoordeel voorafgaat. Niet alleen de verzoening in het heden, maar ook de aanstaande komst van de Messias en de vestiging van Gods koninkrijk op aarde. Maar dat kan alleen door de bouw van Zijn Bejt Hammiqdosj en het herstel van diens eredienst. Dan kunnen alle natiën en al hun leiders naar Jeroesjalajim komen om de Messias te eren en hun dienst aan Hem onderwerpen. Hij zal de Koning van de koningen namens God zijn.

Misbegrip Judaïsme
Jom Kipoer wordt in het Judaïsme nog steeds opgevat als de jaarlijks terugkerende Verzoendag voor Isra‘El. Alleen hebben de rabbijnen, door het ontbreken van de Tempel, alle Bijbelse voorschriften voor die dag vervangen door godsdienstige handelingen in de synagoge. Judaïsme is immers zo ingericht dat het de Bejt Hammiqdosj niet (meer) nodig denkt te hebben. Tempeloffers zijn vervangen door gebeden en bepaalde handelingen[13].

Vrome Joden vatten Jom Kipoer nog steeds op als het moment waarop alle zondeoverwegingen, zelfonderzoek en berouw cumuleert vanuit de voorafgaande vreeswekkende dagen in zelfverdrukking om hun gebrek als volk bij God te brengen. De teroe’ah wordt geschald en dan schreeuwen ze het soms letterlijk uit naar God om vergeving en verzoening van Isra‘El.

Evaluatie
Vrome Joden denken dat Jom Kipoer ieder jaar opnieuw altijd gunstig voor hun uitwerkt; dat ze verzoening en vergeving van God voor hun zonden ontvangen. Het Judaïsme leert hen namelijk dat hun relatie met God ongewijzigd goed is. Ze zien de ernst van hun galoet (verstrooiing onder de natiën) door de verbanning door God niet in. God kan Zich tot het herstel van Isra‘El uit de verbanning niet met hen verzoenen of hen vergeven.

Al sinds de eerste verbanning in de 7e-6de eeuw BCE is immers hun verbondsbreuk een openstaand feit tot op vandaag[14]. Zionistische vrome Joden[15] denken dat de Staat Israël het bewijs is van Gods verzoening en dat alles in orde is tussen Hem en Isra‘El. Helaas, dit is verwarring; het opvatten van mensenwerk als werken van God, de Vader.

Misbegrip christenheid
In het vorige artikel over de sjabbatsmaand is al gesteld hoe de christenheid de zevende maand en diens door God bevolen gedenk- en feestdagen miskent. De christenheid ziet Jom Kipoer dus ook als irrelevant. Toch nemen sommigen de moeite er toch specifiek aandacht aan te schenken. Zij stellen dat de Here Jezus ook[16] die dag zou hebben vervuld met Zijn offer aan het kruis en Zijn opvolgende opwekking.

Evaluatie
De verlossing die de Here Jezus heeft verkregen wordt echter ernstig misbegrepen[17]. Wat Hij verkregen heeft is verlossing van de zondemacht (voor Zijn talmoediem), maar de christenheid stelt dat echter voor als de verzoening van God, de Vader, met de hele wereld.

Deze twee – verlossing en verzoening – zijn echter verschillend in godsdienstige zin. Verlossing is de vervulling van de hoop op bevrijd worden. Maar over verlossing gaat het niet op Jom Kipoer. Verzoening is het herstellen van een relatie tussen partijen, nadat die relatie eerst beschadigd of zelfs verbroken was.

Verzoening is specifiek van toepassing als de schuldige partij niet in staat is diens schuld in te lossen. Dat lijkt juist van toepassing voor heidenen (zij die van geboorte buiten Gods volk stonden)[18]. Zij hebben immers Gods openbaring (vooral Torah) niet ontvangen, maar Isra‘El. Maar helaas. Verzoening kan expliciet niet van toepassing zijn voor heidenen want zij hadden immers nooit een relatie met God[19].

Maar, zoals ik al eerder in andere artikelen heb aangetoond, is het een nog grotere vergissing om de dood van de Here Jezus in verband met Tempeloffers te brengen. De uitwerking van de Tempeldienst[20] is beperkt, maar de uitwerking van de marteldood van de Here Jezus was universeel[21]. Er is echter een nog veel belangrijker punt dat wijst op het grote misbegrip van de christenheid.

De christenheid is zich niet bewust van spiritueel volksverband. Het legt vaak wel collectieve verbanden met een seculiere natie of cultuur waarvan een bepaald gedeelte van de christenheid deel uitmaakt[22]. De christenheid neigt ook naar een individuele geloofsbeleving. Er is amper collectief zondebesef of urgentie om collectieve zonden bij God te brengen[23]. Dit ondanks het feit dat de christenheid zich beschouwt als behorende tot Gods volk of deelgenoot (zelfs plaatsvervanging) van het volk Isra‘El. Dit zou juist alle reden moeten geven om nadruk te leggen op spiritueel volksverband, waardoor Jom Kipoer het aangewezen moment zou zijn om vergeven te vragen en krijgen voor collectieve zonden! Maar helaas.

Het is een ernstige vergissing te denken dat de christenen jaarlijks geen collectieve verzoening nodig zouden hebben of dat dit niet door God vereist zou zijn.

Messiaans misbegrijpen
Sommige Messiaanse gelovigen, nog niet helemaal vrij van christocentrisme (tunnelvisie op de Here Jezus), beweren dat Jom Kipoer vervuld zou zijn door het werk van de Here Jezus op aarde. Maar zij respecteren het dat Joodse gelovigen Jom Kipoer houden, omdat ze denken dat het een godsdienstige plicht is voor Isra‘El[24].

Evaluatie
Jom Kipoer is een bevel van God aan alle Bijbelgelovigen. Dit wordt ook bevestigd vanuit het feit dat de Here Jezus Zelf jaarlijks op Jom Kipoer voorgaat als kohen gadol (Isra‘Elitische hogepriester) in de Tempel in de hemel ten gunste van Gods volk. Zijn eredienst daar is juist het speciale voorrecht voor hen die toegetreden zijn tot het Nieuwe Verbond.

Daarmee is aangetoond dat Jom Kipoer geen vervulling vergt[25], maar de Tempeldienst van de Here Jezus op die dag is de diepere vervulling ervan. Het is immers Gods eeuwige instelling; de wijze waarop Hij Zijn volk collectief vergeving van zonde en verzoening schenkt, wat door het Nieuwe Verbond in een helderder licht is komen te staan.

Sommige Messiaanse gelovigen menen dat de Here Jezus 2000 jaar geleden de verbondsbreuk verzoend heeft en dat Zijn relatie met Isra‘El dus vanaf toen een hersteld zou zijn. Maar dan worden de feiten en de ernst van de Jodenvervolgingen in de afgelopen 2000 jaar niet onderkend. Isra‘El is tot op vandaag in de galoet en dat maakt Jom Kipoer dus alleen functioneel voor Nieuwe Verbondsgelovigen.

+++
[1] Wat toont dat sjabbat in Bijbelse zin niet zozeer staat voor een rustdag.
[2] In Bijbelse zin gaat het dus niet alleen om daden die aan de Torah maatstaf getoetst worden, maar ook aan de intentie die aan daden ten grondslag ligt. Sommigen zien dat allemaal als wetticisme, maar wetticisme is slechts een specifieke zonde in het kader van Torahnavolging.
[3] Vergeven betekent een overtreding of zonde letterlijk wegnemen, waartegenover een inspanning (omschreven voorwaarde) staat van de zondaar. Verzoening is echter een grootmoedige gunst van de schuldeiser, namelijk door de zonde kwijt te schelden zonder dat de zondaar een inspanning ervoor doet (zonder voorwaarde).
[4] Hieruit blijkt dat falen in Verbondstrouw een impliciet gegeven daarvan is, maar Torah roept juist op om het daar niet bij te laten en dat falen steeds weer te herstellen.
[5] Jom Kipoer is ook een toetsing van gehoorzaamheid aan God.
[6] De periode maart-oktober op de westerse kalender.
[7] Het getal 10 staat in Bijbelse zin voor aardse volheid.
[8] Tegenwoordig – sinds de verwoesting van het Bejt Miqdosj (Tempel op aarde) – door de Here Jezus in de Tempel in de hemel verricht.
[9] De twee geitenbokken zijn bedoeld om vergeving te verkrijgen voor de onbewuste zonden, waarvan één als Tempeloffer bij God gebracht in de Tempel werd gebracht en de ander naar de wildernis (vergetelheid) werd verwezen.
[10] In Leviticus 16 wordt het zelfs 2* genoemd (verzen 29 en 31). Dat dubbele noemen benadrukt het grote belang ervan.
[11] De zelfverdrukking moet geen heidens ritueel van zelfkastijding worden of godsdienstige hysterie. Het gaat uiteindelijk om hartsgesteldheid en niet uitsluitend om lichamelijke zelfverdrukking. Dat laatste moet de innerlijke intentie onderstrepen in plaats van andersom.
[12] Jom Kipoer kent dus de meest strenge vorm van sjabbat houden.
[13] Dat zou ook humaner en diervriendelijker zijn.
[14] Ook de Here Jezus heeft dat niet verzoend. Het beloofde herstel is nog steeds onvervuld.
[15] Dat vrome Joden zionistisch zijn is op zichzelf al een tegenspraak met de Bijbel waarin toch overduidelijk staat dat het de Messias is Die Isra‘El zal terugbrengen en/of dat Zijn komst de aanleiding is van de terugkeer naar Tsion. Niet eeuwen eerder.
[16] Het bekende stappelen van veronderstelde successen bovenop het Bijbelse werk dat de Here Jezus. Hij is inmiddels zo topzwaar geworden dat sommigen christenen zich God alleen nog als de Here Jezus kunnen voorstellen; de Zoon heeft de Vader vervangen!
[17] Helaas een eeuwenlange chronische stoornis in de christenheid.
[18] Christelijk geloof wordt vrijwel altijd opgevat in die zin; als een godsdienst bedoeld voor heidenen.
[19] In die zin – dus voor wat betreft verzoening met God – is Jom Kipoer specifiek bedoeld voor Isra‘El. Maar als heidenen toetreden tot het Nieuwe Verbond, dan gelden zij in Bijbelse zin als gelijk aan de ingeboren Isra‘Eliet en geldt voor hen de hele Torah en dus ook het houden van Jom Kipoer.
[20] Alleen relevant voor gelovigen die erkenden dat God Aanwezig was in de Tempel en dus de eredienst ervan ook aanvaarden als werkzaam in godsdienstige zin. Feitelijk gaat deze regel ook op voor de huidige Tempeldienst van de Here Jezus in de hemel.
[21] Het betreft potentiële universele uitwerking, echter tot op heden en van Godswege werkt dit niet universeel uit maar alleen voor Zijn talmoediem (leerlingen).
[22] Dat blijkt uit de merkwaardige benamingen als ‘Nederlands Hervormd’. Alsof seculiere verbanden enige spirituele relevantie zouden hebben of iets te maken hebben met de christenheid. Het wijst echter op de gehechtheid van de christenheid aan seculiere erkenning en seculiere macht.
[23] Opmerkelijk genoeg bestaat er wel geregeld collectieve ‘zondebesef’ vanuit de seculiere leefomgeving, dat God nauwelijks behaagt.
[24] Soms is dat gebaseerd op een Twee-Godsvolken- en/of Twee-wegentheorie.
[25] Dat geldt ook voor de andere in de Bijbel bevolen feest- of gedenkdagen.