Verrassend overlevingsverhaal Joodse Mala

Hoe mensen toch de Holocaust wisten te overleven is onbegrijpelijk. Maar het ene overlevingsverhaal is verrassender of schokkender dan het andere. In het boek ‘Liever dier dan mens’ heeft Pieter van Os het verhaal opgetekend van de in Warschau geboren chassidische Mala Rivqa Kizel. Hoe deed hij dat?

Mala (*1926) verbleef tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijk deel van haar tijd bij Duitse Nazi’s door wie ze als de Volksduitse Maria Wassermann werd aangezien. Ook werd ze verliefd op de Duitser Erich Schulze die lid was van de Nazipartij (NSDAP) en hij op haar. Uiteindelijk werd ze zelfs officieel tot Arisch Duitser bepaald door de SS.

Haar hele familie werd vermoord, maar zij wist door haar taalgevoel (ze sprak goed Duits en vloeiend Pools), geluk en charme te ontkomen aan Duitse soldaten, een Oekraïense verrader en een antisemitische boer. Via Israël kwam ze uiteindelijk in Amstelveen terecht, waar ze bekend is met de naam Marlika Shlafer.

Boekanalyse
Van Os werkt als journalist voor het NRC en De Groene Amsterdammer. Hij ging op reis door Europa op basis van de herinneringen van Mala. Hij verbleef bijvoorbeeld 4 jaar in Warschau voor onderzoek. Hij drong door in de steeds terugkerende obsessies met identiteit, nationaliteit, volksaard, staat en ras. Na een Proloog beschrijft hij Mala’s overlevingsgeschiedenis in 20 hoofdstukken. Elk hoofdstuk sluit af met Diepte-informatie in plaats van voetnoten. Hij boek sluit af met een Dankwoord en een Personenregister.

Op onderzoek
De lezer reist zowel met Van Os mee, terwijl hij de plaatsen bezoekt van Mala’s verhaal, en met Mala, op haar overlevingsreis, zoals ze dat zelf vertelde. Van Os beschrijft allerlei (eigenaardige en verwerpelijke) wetenswaardigheden over Jodendom, de Nazi’s, de Sovjet-Unie, Polen, Oekraïne, de Baltische Staten en christendom. Kortom, fragmenten uit de Europese geschiedenis, maar ook uit de psychologie en het Amerikaanse leger. Mala neemt de lezer mee van het getto in Warschau naar een onderduikadres in Oekraïne, de ‘Arbeitseinsatz’, een arbeiderskamp en een Bierhaus in Duitsland om uiteindelijk opgenomen te worden bij een Duits gezin dat ideologische Nazi’s waren.

Van Polen naar Israël
Mala wilde na de oorlog als eerste weten of er nog andere familieleden de oorlog overleefd hadden door naar alle plaatsen terug te gaan waar ze geweest was. Ze kwam uiteindelijk via het Joods Agentschap eerst in een kibboets in Duitsland [!] en later in de Britse kolonie Palestine terecht, maar geeft blijk van scherpe kritiek op het zionistische experiment. Die Staat had immers van oorsprong niets met het orthodoxe Jodendom. Toch kon ze er wel aarden. Haar Joodse man kreeg een baan aangeboden op Schiphol en zo belanden ze in Nederland. Ze heeft dan twee kinderen.

Evaluatie
Dit is een goed beschreven, meeslepend, interessant en soms schokkend en ontroerend onderzoeksverslag over de omzwerving van een jonge Joodse vrouw tijdens de Tweede Wereldoorlog tot op vandaag. Dit boek is een must have.


Os, P. van, Liever dier dan mens. Een overlevingsverhaal. 2019, Prometheus, Amsterdam, 366 pagina’s, € 19,99, ISBN: 9789044636710.