Waarom is Pésach zo anders dan andere dagen?

Voor Pésach – het Bijbelse Uittochtsgedenkfeest – heeft God een aantal extra voorschriften bevolen. Gelovigen worden geacht ander voedsel tot zich te nemen dan anders. Meest bekend zijn natuurlijk de matzes. Maar waarom is dat eigenlijk?

Op Bijbelse feesten worden historische gebeurtenissen die van Godswege hebben plaatsgevonden herdacht. Wonderen die Hij deed, maar die wel gevolgen hadden voor Zijn volk. Wat is het verband tussen de gebeurtenissen & wonderen en de gevolgen?

Isra‘El in Mitsrajim
Pésach brengt ons terug naar Mitsrajim (Egypte) van het tweede millennium voor de gangbare jaartelling. De kinderen van Ja’aqov, de Isra‘Eliem, verbleven daar ruim 200 jaar[1]. Zij waren er vanuit het beloofde Land heengegaan. Gevlucht eigenlijk voor een ernstige hongersnood in hun thuisland.

Maar het was geen vlucht in het totaal onbekende. In Mitsrajim was hun grootvader Avraham ook al eens op de vlucht geweest. Ook voor een hongersnood. Maar dit keer was een van hun broers – Josef – er op wonderlijke en geheel onverwachte wijze aangesteld tot de belangrijkste rijksbeambte voor de voedselvoorziening. Dit is de eerste keer in deze geschiedenis dat voedsel wordt genoemd. Het werd een kernwoord voor Pésach.

Je zou dus kunnen zeggen dat heel Mitsrajim onder Hebreeuws beheer was komen te staan. Dat was zo van Godswege geleid en dat heeft ook een profetische betekenis. Zoals zo vaak was de voorgeschiedenis ervan echter er een van grote dieptepunten, verdriet en lijden. Maar uiteindelijk had het geleid tot een rustpunt en een periode van welvaart voor de zonen van Ja’aqov.

Maar ook deze welvaart zou weer leiden tot nieuwe dieptepunten, verdriet en lijden, want het leidde tot gevaarlijke tegenstand. De bekende strijd tegen Gods volk op aarde (Gal 4:29). Er kwam een Far’oh die de Hebreeën als gevaar zag. Hij was niet alleen jaloers op hun bekwaamheden en vaardigheden. Hun inzichten en wijsheid. Hij was erop uit hen uit Mitsrajim te verwijderen door ze te verwoesten. Dat vroeg natuurlijk om een verdedigende reactie van God. Zo kwam de Far’oh tegenover Mosjéh te staan die door adoptie (Ex 2:10) verwant aan hem was.

Mitsrajim was toen een van de grootste wereldrijken en de Far’oh wierp al diens spirituele en fysieke macht en kracht in de strijd. Daarom rekende God systematisch daarmee af. Uiteindelijk stierf al het eerstgeborene van mens en dier. Deze werden toen gezien als het meest kostbare dat voortkwam uit afstamming.

Toch deed God niet hetzelfde als wat de Far’oh zich voorgenomen had; om Gods volk uit te roeien. God wilde Mitsrajim behouden met het oog op hun toekomstige, nog steeds niet vervulde, plaats in Zijn koninkrijk (Js 19:23). Hij bestrafte Mitsrajim en de Far’oh net genoeg om hem tot het punt te krijgen dat zij zouden buigen voor Zijn Macht.

Maar ook Isra‘El bleef daarvan niet onaangetast. De doorslag – de dood van al het mannelijk eerstgeborene (Ex 13:13b; 22:29) – zou ook op Gods volk neerkomen. Maar de Hebreeën zouden daardoor weer de draad van de geprofeteerde weg met God oppakken; de Landsbelofte. Pésach is dus uitdrukkelijk de herdenking van het lijden van de Hebreeën en van dood, wat dan ook de achtergrond is van de speciale voorschriften van dit feest.

Pésach heeft dus twee elementen die onderling strijdig lijken. Het gaat om gedenken van lijden en dood en om feestvieren over de verlossing om Gods wil te kunnen doen.

Pésachvoedselvoorschriften
Wat zijn de speciale voedselvoorschriften die God heeft bevolen voor Pésach? Meest prominent is een hele week niet eten van voedsel (eten of drinken) waarin se‘or (zuur(desem)) en/of chamets (desem/rijsmiddel) zit (Ex 12:15). Het meest bekende Pésachvoedsel is de matsah[2]; de ’oeggah ((plat)brood) dat ongezuurd en ongerezen is.

Maar er zijn nog meer Pésachvoorschriften. Al deze worden tijdens het feest toegevoegd aan de bestaande Bijbelse voedselvoorschriften[3]. In die zin is de Pésachweek een ‘zwaardere’ periode van godsdienstige verplichtingen. Een extra juk dat vrome gelovigen als eer zien en graag dragen.

Eerste Pésachavond[4]
Ter herinnering aan de avond voorafgaande aan de historische Uittocht (Ex 12:14, 42) wordt Pésach met een aparte herdenkingsavond begonnen. Op deze avond wordt in ‘huiselijke’ kring gebeurtenissen en wonderen van God die tot de Uittocht uit Mitsrajim leidde herdacht met familie en vrienden en eventuele gasten. Op het menu moeten staat een stuk gebraden vlees[5] dat het offerdier in gedachte brengt dat geslacht werd om de gelovigen te vrijwaren van Gods verderf aan Mitsrajim[6].

Bij het vlees worden matsot gegeten en bittere kruiden (Ex 12:8). De bittere kruiden zijn bedoeld om stil te staan bij de bittere tijd van onderdrukking in de laatste jaren van het verblijf in Mitsrajim. Sommigen eten ook nog andere zaken om onderdelen van de slaventijd te gedenken. Zo wordt er een soort appelmoes gegeten, wat dan staat voor het materiaal dat ze moesten gebruikten als bouwmateriaal. Een hard gekookt ei drukt de harde arbeid uit die verricht moest worden.

Omdat het een feestelijke bijeenkomst is wordt er tegenwoordig[7] ook wijn[8] gedronken. Niets wat van de sedermaaltijd overblijft mag bewaard worden om later op te eten (Ex 12:10).

Eredienst aan begin en eind Pésach
De eerste en laatste dag Pésach zijn allebei een jom sjabbaton (Ex 12:16)[9]. Op die dagen worden gelovigen geacht een eredienst te houden om God te danken voor Zijn verlossing uit de macht van de doodsvijand en dat Hij hen op de weg leidt naar hun bestemming.

Herdenken van Gods verlossing
Centraal op alle zeven dagen van het Pésachfeest staat de herdenking van Gods verlossing uit de macht van de vijand over Zijn volk. In het geval van Isra‘El in Mitsrajim was dat de Far’oh en in spirituele zin was dat satan. De Bijbelgedeelten over die verlossing worden gelezen en besproken tijdens die Pésachweek.

Achtergronden Pésachvoedselvoorschriften
Zoals met veel zaken uit de Bijbel hebben ook deze voorschriften meerdere diepere achtergronden. Wat zijn die?:

1. Afweren van Gods directe verderven van de eerstgeborenen
De avond van waken op ’erev Pésach staat in het teken van het eten van het dier dat geslacht was om daarvan bloed aan de deurposten van een Hebreeuws huis te smeren. Dit dier, dat aan God geofferd was, staat niet alleen voor Isra‘Els gehoorzaamheid om Mitsrajim te verlaten op het teken van Mosjéh.

Het staat voor het behouden voor de dood van de eerstgeboren zonen van Isra‘El. Zij zouden echter gelost moeten worden van God. Het eerstgeborene van dieren van de Hebreeën moesten wel gedood worden. Isra‘El werd dus gedeeltelijk behouden. In tegenstelling tot Mitsrajim die direct en volledig onder Gods oordeel kwam die avond.

Het eten van het vlees met bittere kruiden staat dus voor het gedenken van het lijden en het feest van de aanstaande verlossing[10].

2. Herdenking eerste dagen van Isra‘Els vlucht
In Exodus 12:34, 39 wordt enig inzicht gegeven waarom er speciale voedselvoorschriften voor Pésach van toepassing zijn. Het vertrek van de Isra‘Eliem uit Mitsrajim verliep in haast en wat volgde was een week lang doortrekken van woestijnen. Pas daarna gaf God hun het Man[11] te eten (Ex 16:4). De voedselvoorschriften moeten de gelovigen dus laten voelen hoe het in de eerste dagen van Uittocht was.

3. Heiligdomvoedsel
De ongezuurde broden die gegeten worden op Pésach zijn dezelfde als de broden die aan God werden geofferd in Zijn heiligdom. Daarom ligt het voor de hand om olijfolie bij de matsah te nemen (Lv 2:4). Wijn staat in verband het plengoffer (Nm 6:17). De gelovigen verbinden zich dus een week lang met het Tempelvoedsel[12].

4. Pésach in de dagen van de Here Jezus
Hoe in de eerste eeuw van de gangbare jaartelling Pésach gevierd werd kan als aanwijzing dienen van de Pésachvoorschriften die bestonden. Bijvoorbeeld, het vooraf reinigen van het lichaam (Jh 11:55), de viering van de sedermaaltijd met diens lofgezangen[13] (Mt 26:30) en het drinken van wijn (Lk 22:18).

5. Offer van de Here Jezus
Er is een rechtstreeks verband met het Heilige Avondmaal en het eten van ongezuurd, ongedesemd brood met daarbij het drinken van wijn op Pésach. Met andere woorden op Pésach wordt expliciet de dood en de opwekking van de Here Jezus herdacht, wat zich vlak voor Pésach heeft voltrokken.

Zijn dood wordt opgevat als offer aan God. Daar is wel wat voor de te zeggen, alleen is Zijn dood geen Tempeloffer[14]. Zijn offer is ook geen offer aan God zoals die in de Bijbel zijn bepaald[15]. Beter is het om Zijn dood als Zelfopoffering aan God op te vatten. Hij nam de plaats in van ‘Adam die onder de macht van de zonde (lees: satan; Hnd 26:18) was gekomen door zijn overtreding van Gods bevel (eten van de verboden boom).

Maar de veroordeling en marteldood van de Here Jezus stierf vond niet toevallig plaats in verband met het Pésachfeest. God biedt Zijn volk erdoor verlossing van de zondemacht, net zoals God Isra‘El met de Uittocht verlossing bood uit de macht van Far’oh. Hoewel het laatste een fysieke verlossing was en resulteerde in het genoemd vervolg van Isra‘Els gang naar diens bestemming; het beloofde Land. De verlossing van de zondemacht heeft plaatsgevonden in de spirituele wereld en was dus vooral onzichtbaar in de fysieke wereld. Vandaar dat in de geschriften van het Beriet Chadasjah (Nieuwe Verbond) zo vaak het openbaren van geheimenissen staat geschreven.

Betekenissen
Alle voedsel waarin rijsmiddelen zitten of gezuurd zijn niet alleen niet toegestaan op Pésach, maar ook zeer ongepast in verband met wat op dit gedenkfeest herdacht wordt. Waartoe God het houden van Pésach in latere generaties bedoeld heeft.

• Wijding aan God (qadosjiet)
Zoals elk Bijbels gedenkmoment en/of feest gaat het erom dat daardoor de gelovigen tot overdenking komt vanuit diens wijding aan God. Het voedsel dat dan genuttigd wordt staat in verband met wat er op dat feest herdacht wordt. Het is dan ook logisch dat op Pésach ook geen voedsel gegeten wordt dat niet aan God geofferd werd. Bijvoorbeeld honing (op de matsah; Lv 2:11).

• Zelfverdrukking (ta’aniet)
Daarnaast gaat het op Pésach om een zekere zelfverdrukking; gedenken van de moeite van de Hebreeërs. Het genieten en het buitensporige nuttigen van voedsel is dus ongepast. Het is uitdrukkelijk een gedenkfeest en geen uitbundig feest zoals Poeriem. De matsah wordt ook brood van de verdrukking genoemd (Dt 16:3). Het gaat er niet om dat het voedsel lekker moet zijn, zoals dat wel geldt voor de wekelijkse sjabbat. Lekker en veel eten staat immers op gespannen voet met wat de Hebreeën meemaakte tijdens hun slavernij en tijdens hun woestijnreis.

Niet in de Bijbel genoemd voedsel
Verder zijn moderne en andere niet in de Bijbel genoemde vormen van voedsel vaak niet gepast omdat er ingrediënten inzitten die strijdig zijn met de bedoeling van Pésach. Het gaat dan bijvoorbeeld om bier, soep of de meeste koekjes omdat er gistmiddelen, rijsmiddelen of zuurdesem in zit[16].

Van belang is wel dat uitbreidingen van de voedselvoorschriften van Pésach geen eigen leven gaan leiden. Hoofdzaak is het gedenken van wat Isra‘El is overkomen en ook om de blijdschap van de verlossing op de manier zoals God dat vraagt in de Bijbel. De voedselvoorschriften zijn bedoeld om dat te faciliteren, om daarbij te helpen. Maar die voorschriften zelf zijn niet de hoofdzaak.

Chag Pésach sameach – een gezegend Paasfeest toegewenst!

+++
[1] Veelal wordt gedacht dat de Isra‘Eliem ruim 400 jaar werden verdrukt en slaven waren in Mitsrajim, maar dat blijkt niet uit de Bijbel en ook niet evident.
[2] Meervoud is matsot. In het Jiddisch wordt dit matzes genoemd.
[3] Hoewel er wel een verschil is tussen de twee. De doordeweekse voorschriften hebben niet zozeer een chag (feestdag) element, maar staan voor het Godvrezende leven van Torahnavolging en domineren daarom de voorschriften van een feestdag.
[4] Ook wel Sederavond genoemd, omdat dan een maaltijd wordt gehouden met een vast opgesteld programma (seder) dat in een boekje is opgeschreven.
[5] Het gaat natuurlijk om vlees van rein kleinvee (schapen of geiten).
[6] Dat verderf is bekend geworden als de 10de plaag: de dood van al het eerstgeborene van mens en dier.
[7] Dat de Hebreeën ten tijde van de Uittocht wijn hadden om te drinken is niet evident.
[8] In het Judaïsme zijn ook nog eigen (niet in de Bijbel genoemde) vereisten opgesteld waaraan die wijn voor Pésach moet voldoen.
[9] Zoals ook moet andere feesten heeft het Judaïsme een extra dag aan de jom sjabbaton toegevoegd, zodat alle gelovigen wereldwijd gelijktijdig die dagen houden.
[10] Sommigen leggen verbanden met Tempeloffers of met de dood van de Here Jezus, maar die verbanden hebben geen basis in de Bijbel en de logica. Toen het dier werd geslacht bestond er geen heiligdom op aarde. Pas later is het slachten van het Pésachdier onderdeel geworden van de Tempeloffers. De dood van de Here Jezus weert geen direct Godsoordeel (Zijn plaag tegen een vijand van Gods volk) af. Ook bevond Isra‘El zich in het beloofde Land bij de dood van de Here Jezus. Het was niet bedoeld voor een uittocht uit een heidens land.
[11] Een samentrekking van de Hebreeuwse vraag mah nah – wat (is het) toch? Het wordt vaak verbasterd tot ‘manna’.
[12] Veel mensen denken dat de Isra‘Elitische Tempel geen relevantie meer heeft, omdat die verwoest is of omdat die eredienst overbodig zou zijn in Gods huidige Verbond. Vergeten wordt dan dat de Here Jezus in de eerste eeuw is aangesteld als kohen gadol (Isra‘Elitisch hogepriester) in Gods Tempel in de hemel die sinds de schepping operationeel is en voor altoos zal zijn. Gods volk is dus niet zonder Tempel.
[13] Dit zijn een aantal psalmen.
[14] Die offers mogen immers alleen in Gods Tempel worden gebracht, terwijl de Here Jezus buiten de Tempelstad stierf.
[15] In de Bijbel worden ook uitdrukkelijk mensenoffer verboden. God benoemd dat als walgelijk.
[16] Controleer de verpakkingen goed. Meestal staat het vermeld, maar soms ook als E-nummer (5xx en 6xx).