‘Wij willen het Joodse erfgoed levend houden’

Met elkaar houden ze het Joodse erfgoed van Delft levend. “Want wat zich hier heeft afgespeeld, raakt anders in de vergetelheid,” zegt Jan Paul Peters van de Stichting Behoud Synagoge Delft. Dankzij vrijwilligers en vrienden is het leven teruggekeerd in het monumentale pand aan de historische Koornmarkt. Sinds tien jaar zijn er ook weer samenkomsten op sabbat.

De synagoge oogt goed onderhouden. Binnen hangen grote groene gordijnen. Als je ze opzij schuift, komt de permanente tentoonstelling tevoorschijn die het verhaal vertelt van de Joodse gemeenschap in Delft. Vanaf 1862, want toen werd de synagoge in gebruik genomen. Wat opvalt is de lange lijst met namen aan één van de wanden. Ze vormen de herinnering aan de 143 Delftse Joden die in de Tweede Wereldoorlog door de Duitse bezetter werden weggevoerd en vermoord. Elk jaar op 4 mei worden al die namen voorgelezen. Dit jaar deed Nelli van den IJssel dat. Zij is als protestantse niet-jood al jaren betrokken bij de synagoge. “Ik denk dat ik het jodendom in mijn genen heb. Ik voel me hier gelukkig en een dienst in de synagoge doet mij meer dan die in de kerk. Het jodendom speelt in elk facet van het leven een rol.”

“Ze is al behoorlijk angejiddeld hoor” [jiddisch voor het gebruiken van Jiddische woorden red], zegt Flip de Liema lachend. Zelf bezoekt hij geen synagogediensten meer, maar “het jodendom zit nog wel in mijn systeem. De humor, de taal en de cultuur. Het jodendom stelt dit leven centraal en niet het leven na de dood.” Samen met Van den IJssel zit De Liema in de Culturele Commissie van de stichting. Met elkaar houden ze de Joodse geschiedenis levend, dankzij een vriendenkring en de maandelijkse culturele evenementen die ze organiseren op zondagmiddag. Regelmatig klinkt er dan klezmermuziek in het gebouw. Ook was er al eens een optreden van een Israëli en een Palestijn en in december komt zangeres Lenny Kuhr zingen.

Het Sjoa monument met de 143 namen werd in 2010 onthuld. De jaarlijkse herdenking op 4 mei vormt sindsdien elk jaar weer een emotioneel moment. De Liema: “Dit jaar was de muziek zo mooi en ontroerend. Duo Saron bracht liederen van Ilse Weber, de Joods-Tsjechische schrijfster die als verpleegster in concentratiekamp Theresienstadt kinderliedjes maakte als Het Komt Goed. Ze probeerde het leven voor de kinderen nog een beetje draaglijk te maken. Op het moment dat de heren daar besloten dat de kinderen maar naar Auschwitz moesten, ging Weber vrijwillig mee.” De liederen zijn bewaard gebleven omdat Weber ze begraven had in de grond van het kamp. Zodoende zijn ze ruim 70 jaar later nog te horen in Delft.

Na de oorlog moest de synagoge worden schoongemaakt. Op één van de foto’s in het gebouw is te zien hoe Duitse krijgsgevangen dat in augustus 1945 deden onder toezicht van de Joodse Brigade. In de jaren daarna diende het pand als opslagplaats en muziekschool. Toen de gemeente Delft het in de jaren ’90 te koop zette, wilde een groepje Joodse Delftenaren er heel graag weer een Joodse bestemming aan geven. De Stichting Behoud Synagoge Delft werd opgericht, het pand werd aangekocht en na renovatie werd het in 2003 heropend. “Een stad als Delft hoort een synagoge te hebben” zegt Jan Paul Peters van de stichting. Van den IJssel vult hem aan: “Het zijn de roots van de Europese beschaving, die moeten we behouden.”

Sinds 2006 zijn er op sabbat ook weer diensten. De Open Joodse Gemeente Klal Israël houdt er afwisselend op vrijdagavond en zaterdagochtend samenkomsten. Irene Roskott, lid van de gemeente: “We zijn een kleine gemeente van ongeveer 50 leden, maar mensen komen uit het hele land.” De gemeente behoort tot de reconstructionalistische stroming, [kleine vrijzinnige stroming die het traditionele jodendom wil koppelen aan moderne inzichten red]. Klal Israel zoekt wel aansluiting bij andere synagogen. “Je bent kwetsbaar als je op jezelf staat, we hopen ook weer een eigen rabbijn aan te kunnen stellen.”

De synagoge van Delft is tijdens Open Monumentendag op 10 en 11 september geopend voor het publiek. Het duo Valeriya Shishkova en Di Vanderer speelt er op beide middagen elk half uur jiddische muziek.