Highlights van Brabantse Sjo‘ah

Over de Sjo‘ah of Holocaust van de Nederlandse Joden is al veel geschreven. Toch zijn nog veel zaken onderbelicht gebleven of was er nog veel niet bekend. Zo zijn soms archieven tot een bepaalde datum ontoegankelijk gebleven en worden op zolderkamers ontdekkingen gedaan. Dan moet iemand nog de moeite nemen zich hierin te verdiepen en ze bij elkaar brengen.

Dat laatste heeft Jan Bader in zijn nieuwste boek gedaan, specifiek over de systematische Jodenvervolging in Noord-Brabant. In dit boek overspant hij de periode dat de Nazi’s politieke invloed kregen tot de oprichting van de Staat Israël en meteen erna (1933-1950).

Weergave van de werkelijkheid
Geschiedschrijving kan op verschillende manieren. Bader heeft ervoor gekozen dit te doen aan de hand van regionale krantenartikelen, officiële berichtgevingen, korte feiten uit de geschiedenis, getuigenverslagen, politierapporten, gemeenteverordeningen, etc. Dit zijn over het algemeen korte berichten, op chronologische volgorde, per vervolgingsjaar.

Het merendeel van het boek gaat over de oorlogsjaren 1942-43; de periode waarin de Sjo‘ah in Nederland het hevigst was. Hij wisselt deze soms af met thema’s, zoals over concentratiekampen en met name Kamp Vught, de onderduik, liquidaties en de politieorganisatie die in Nederland verantwoordelijk was voor de Jodenvervolging. De reikwijdte is dus geregeld verder dan alleen Noord-Brabant. Zeker de stukken over de Joodse Raad en doorgangskamp Westerbork.

Minder gunstig over (christelijke) Nederlanders
De feiten geven een minder gunstig beeld van de Nederlanders. Ze blijken overwegend pro-Duits. Echt slecht blijken de christenen. Vooral onder (Noord-Brabantse) rooms-katholieken gedijt het anti-Joodse en bekrompen karakter van fascisme en nationaalsocialisme goed.

Bader toont, onder meer uit notulen, verslagen van (openbare) redevoeringen, preken en leerstellige artikelen, hoe dit al lang voor de oorlog en zelfs erna bleek. Vooral gereformeerden geven daaraan bijval. Ook individuele kerkleiders hebben een boosaardige rol. Ingegeven door dubbelzinnigheid van kerkbesturen door afkeer tegen socialisme en liberalisme; Joodse ideologieën. Bader noemt ook dapper verzet van (christelijke) Nederlanders voor (christen)Joden.

Evaluatie
De korte stukjes, die vrijwel allemaal zijn voorzien van een bronvermelding, maken het mogelijk om snel een beeld te krijgen van de vervolging en de toenmalige omstandigheden. Ook zijn de onderwerpen die Bader behandelt zo afwisselend dat een heel breed beeld ontstaat. Woorden als ‘verbijsterend’ en ‘schokkend’ schieten dan ruimschoots te kort.

Sommige gedeelten zijn in de originele taal overgenomen, zoals officiële stukken van de Duitse regering (in Nederland) of van de geallieerden. Dit verhoogt de authenticiteit en brengt de lezer dicht bij die realiteit.

Dit is een heel belangrijk boek. Een uniek naslagwerk. Hopelijk is dit boek een aanzet voor soortgelijke kronieken over andere delen van Nederland.

Het boek lijkt vooral van belang voor (Joodse) Nederlanders geïnteresseerd in de achtergronden van de vervolgingen. Echter, omdat het een breed en toegankelijk beeld geeft, is het belangrijk voor iedereen die de tijdsgeest en de realiteit van de oorlogsgeschiedenis wil leren kennen en wat de betrokkenheid van (christelijke) Nederlanders was. Een aanrader.


J. Bader, Kroniek van ’n vervolging. Joden in Noord-Brabant 1933-1948. Aspekt, Soesterberg, 2016, 1400 pags., € 99,95, ISBN: 9789461537799.