Ontdek de Joodse roots van Boedapest

Als je nog nooit in Israël geweest bent, maar je wel de Joodse roots en geschiedenis wilt onderzoeken, dan heeft Europa ook veel te bieden. Reis bijvoorbeeld eens af naar Boedapest in Hongarije.

Bezoek de grootste synagoge van Europa, wandel door de Jodenwijk, met de vele koosjere winkeltjes en gezellige cafeetjes.

Deze stad leeft en ademt de geschiedenis. Je kunt haar voelen door de straten, de gebouwen, het indrukwekkende en trieste monument met 60 paar schoenen aan de kade van de Donau. Op deze plek werden Joodse mannen, vrouwen en kinderen gedwongen om eerst hun schoenen uit te trekken en aan de rand van de rivier te gaan staan, waarna ze werden doodgeschoten. Hun lichaam werd meegenomen door de stroming van de rivier. Dit gebeurde tijdens een van de vele pogroms tegen de Joden. In dit geval zelfs door een nationale met nazi-Duitsland sympathiserende beweging, de Pijlkruisers.

440.000 Joodse Hongaren omgebracht

Joden in Boedapest hebben het zwaar te verduren gehad in de oorlog. In Hongarije woonden voor de Tweede Wereldoorlog veel Joden. Geschat wordt dat er tijdens de oorlog 440.000 Joodse Hongaren zijn omgebracht. Daarin hadden de Hongaarse overheid en de Hongaarse nationalistische beweging de Pijlkruisers een groot aandeel. Pas in 2013 echter erkende de Hongaarse overheid het aandeel van Hongarije in de Holocaust. Vicepremier Tibor Navracsics heeft toen gezegd dat zijn land medeverantwoordelijk was voor de vervolging van Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Lees ook: Wereldraad van kerken blijft in oude groef

De Grote Synagoge

Het land heeft momenteel met 80.000 tot 100.000 leden nog een vrij grote Joodse gemeenschap. De Grote Synagoge, waar plek is voor 3000 Joden, lijkt in het hart te staan hiervan. De synagoge is behoorlijk indrukwekkend. Zeker wanneer je nog nooit eerder een synagoge bezocht hebt, is dit meer dan de moeite waard. Natuurlijk moet je de rij toeristen die zich al voor openingstijd verdringen voor de metalen detectoren, trotseren. De beveiliging is noodzakelijkerwijs – zoals bij de meeste synagoges – streng. Bij binnenkomst wordt je gecheckt op zedelijkheid. Heren krijgen een keppeltje op, en de vrouwen moeten armen en benen zo nodig bedekken.

Glas in lood ramen

“Sexy, sexy”, zegt een oude man met streng gezicht tegen een van de toeristen, die naar zijn mening niet genoeg bedekt is voor deze heilige plek. De vrouw die haar door had laten gaan, remt hem af. “Nee, dat valt best mee.” Ze mag door lopen. In de synagoge zelf nemen mensen plaats, om zich te vergapen aan de prachtige glas in lood ramen, en het bladgoud op de muren. Overal komt de Davidster terug. Het gebouw is 75 meter lang en 27 meter breed en werd tussen 1854 en 1859 in Moorse stijl gebouwd, naar het plan van de architect Ludwig Förster.

Estée Lauder

Tijdens de Tweede Wereldoorlog is het gebouw meerdere keren gebombardeerd en vervolgens herbouwd. De synagoge moest in de jaren ’90 grondig gerenoveerd worden. Dankzij giften, onder meer van de Hongaars-joodse zakenvrouw Estée Lauder en een zeer grote financiering uit het fonds van filmacteur Tony Curtis, kon deze 10 miljoen dollar kostende verbouwing plaatsvinden. Hierbij werd het interieur in Byzantijnse stijl uitgevoerd en voorzien van twee nieuwe kroonluchters.

Lees ook: Iraanse christenen bezoeken Holocaust-overlevenden in Israël

Tuin der Rechtvaardigen

De Synagoge en de Thora ruimte voorin de Synagoge zijn indrukwekkend. Een gids staat luid te vertellen over de geschiedenis van de Grote Synagoge. Volgens hem de op een na grootste ter wereld. De grootste staat naar verluidt in Jeruzalem. Dat zou de Grote Synagoge van Belz-Jeruzalem. Hoewel het ook de Central Synagogue van New York zou kunnen zijn. Een andere gids maant hem zijn volume iets aan te passen, want haar publiek verstaat haar niet meer…

De Grote Synagoge zelf is bijzonder indrukwekkend, maar daar blijft het niet bij. Achter de synagoge bevindt zich de Tuin der Rechtvaardigen. Ook wel het Raoul Wallenberg Herdenkingspark, dat herinnert aan de Zweedse diplomaat die tienduizenden Hongaarse Joden in de Tweede Wereldoorlog van de dood wist te redden. Hier voelt het voor mij persoonlijk alsof de cirkel rond is. Toen ik een jaar of 11 was, las ik al het verhaal van Raoul Wallenberg. Ik vond dat dit verhaal meer bekendheid verdiende, en gaf daarom een spreekbeurt over hem. Alsof het verschil zou maken voor een klas van een twintigtal kinderen.

“Het voelt alsof ik dit moet doen”

Wat een emotioneel moment is het nu om uit respect een steen te mogen leggen op zijn gedenksteen. Als Joden een graf bezoeken, laten ze vaak een steentje achter. Met dit eeuwenoude gebaar eren ze hun doden en houden ze de herinnering aan hun dierbaren levend. Met de steen leveren de nabestaanden een blijvende bijdrage aan die grafsteen. Ze laten een teken achter, waarmee ze laten zien dat ze op bezoek zijn geweest.

Respect

Misschien is dat alleen voorbehouden aan nabestaanden, maar het voelt alsof ik het moet doen. Uit respect. Om hem eindelijk te eren op een manier die passend is. Ook om te gedenken. Al die mensen die het leven lieten, waarvan zoveel begraven zijn in de tuin van de Synagoge. Hier bevinden zich massagraven, die omringd zijn met gedenk- en grafstenen. Zij die geïdentificeerd konden worden kregen een grafsteen. Een groot deel van de mensen was niet te identificeren.

Het maakt je stil. Zoveel mensen. Zoveel leed. Het is voelbaar door het hele Gedenkpark heen. Dit gedeelte van de geschiedenis is onuitwisbaar verbonden met de Joodse gemeenschap hier, met de stad van Boedapest. Het feit dat er graven bevinden op het terrein van een synagoge (officieel verboden volgens de joodse wet) geeft aan hoe dramatisch de situatie toentertijd was. Het was gewoon niet te doen om al die vergane lichamen te verplaatsen na de oorlog.

Zilveren Treurwilg

In 1989 plaatste de Emánuel Stichting tussen de synagoge en het administratieve centrum van de religieuze gemeenschap de Zilveren Treurwilg. De namen van de slachtoffers van de Holocaust in Hongarije staan in haar bladeren gegraveerd. De boom zelf doet denken aan een omgekeerde Menorah. Mensen bestuderen ingespannen de namen op de blaadjes. Ook hier voelt het goed om een steen te leggen tussen de brandende waxine lichtjes.
Op een gedenksteen staat de bekende Hebreeuwse tekst uit de Talmoed: “Wie één ziel redt, redt de hele wereld” Prachtig.

Met een dubbel gevoel verlaat ik de Grote Synagoge na ruim twee uur te hebben rond gedwaald. Stilstaand bij de verschrikkelijke gebeurtenissen, maar ook mij verbazend over de veerkracht die het Joodse volk ongetwijfeld van Boven mag ontvangen. Al met al is dit bezoek meer dan de moeite waard. Inspirerend en zelfs spiritueel verlichtend. Boedapest had ik al jaren in mijn hart gesloten. Nu de Grote Synagoge van Boedapest ook…