Oorlogstrauma in tekst, gedicht en tekening

Sommige mensen denken dat films altijd fantasieverhalen laten zien. Maar Joseph Bau, een overlevende van de holocaust, bevestigt in zijn boek ‘Lieve God, heeft U ooit honger geleden?’ de film Schindler’s list. Hoe doet hij dat?

Boekanalyse
Joseph Bau (1920-2002), geboren in Krakau (Polen), was een grafisch ontwerper die zich ook ontpopte als dichter. Hij en zijn vrouw overleefden diverse concentratiekampen. Na hun immigratie naar Israël legde Joseph zich toe op het ontwikkelen van animatiefilms.

Dit boek legde de basis voor de film Schindler’s List (1982) van Steven Spielberg. Het is een combinatie van gruwel en schoonheid; ondanks het leven onder de verschrikkelijke SS-terreur vond hij toch de liefde van zijn leven. Oorlogservaringen worden afgewisseld door korte gedichten en zwart-wit tekeningen. In het boek staan ook enkele zwart-wit foto’s en afbeeldingen van documenten.

Het boek is oorspronkelijk in het Hebreeuws geschreven (1990) en werd enkele jaren later vertaald in het Engels (1996). Het duurde tot 2020 voordat een Nederlandse vertaling verscheen. De tekst is soms voorzien van een voetnoot van de vertaler.

Oorlogservaringen
Het overlevingsverhaal van Bau wordt gekenmerkt door het grote gebrek aan dagelijkse benodigdheden, maar bovenal dat van voedsel. Honger is wat hem en de mensen om hem heen bezighield. Toch stelt Bau vast het menselijke uithoudings- en overlevingsvermogen te hebben onderschat.

Wat opvalt is dat gedurende een groot aantal oorlogsjaren de Bau-familie bij elkaar kon blijven. Zelfs in het concentratiekamp Plaszów hadden de familieleden dagelijks contact met elkaar. Doordat Joseph op de tekenacademie had gestudeerd gebruikte de Duitse bezetter hem als tekenaar van plattegronden. Dat gaf hem en zijn familie zekere privileges.

Het grote geluk van Bau was zijn aanstelling in de antitankgranaatfabriek van Oskar Schindler. Die gaf zijn Joodse secretaris opdracht een lijst op te stellen met werkers voor zijn fabriek. Joseph kwam op die lijst, maar daarna werd de familie uit elkaar gehaald.

Evaluatie
Oorlogservaringen zijn altijd veel indrukwekkender dan algemene oorlogsgeschiedenis. Bau’s ervaringen zijn bijzonder omdat er veel uitzonderlijke gebeurtenissen in voorkomen. Het verhaal begint als de familie Bau naar het getto van Krakau moet. Na daar enige tijd te hebben doorgebracht worden ze overgebracht naar het concentratiekamp Plaszów buiten Krakau.

Dit boek is echter soms wat verwarrend. Het is niet altijd duidelijk wat waar, wanneer gebeurt. Ook later in het boek blijkt dat Bau soms de realiteit verwart met zijn oorlogservaringen. Wanneer het een en ander precies gebeurde is vaak niet duidelijk.

Meest sprekend in dit boek is de tour door het concentratiekamp Plaszów, waarbij hij de verschillende onderdelen ervan toelicht met gebeurtenissen. Een sterk getuigenis tegen Sjo’ah-ontkenners. Al gaat het boven het menselijke bevattingsvermogen uit.
Verder de reis naar Wenen in 1971 om te getuigen tegen de SSer die zijn vader doodschoot. Het officiële document van de rechtbank is opgenomen in het boek.

Dit boek wordt aangeraden.


Bau, J., Lieve God, heft U ooit honger geleden? Persoonlijke herinneringen aan de Holocaust. 2020, Stichting Joseph Bau, Breda, 267 pagina’s, € xx, ISBN: 9789090328270.