Treindeportaties 1940-45 uitgebreid beschreven

Pas laat is de onderkenning gekomen dat de Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog hoofdzakelijk afhankelijk was van treintransporten. Daardoor bleef de betrokkenheid van treinmaatschappijen daarbij lange tijd buiten beeld. Dirk Mulder brengt dit in zijn boek ‘Buitengewone transporten’ naar voren en de centrale rol daarbij van Kamp Westerbork. Hoe deed hij dat?

Boekanalyse
Mulder is historicus en was 33 jaar lang directeur van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Hij schreef eerder over de Tweede wereldoorlog, zoals over de geschiedenis van dat kamp.

Hij beschrijft de treindeportaties vanuit Nederland in 17 hoofdstukken en sluit af met een Nawoord. De langste hoofdstukken gaan over de valse Duitse berichtgeving over wat ze met de gedeporteerden van plan waren, het verloop van een treintransport en het verloop van het aantal gedeporteerden over de bezettingstijd (H8, 10-11).

De tekst is voorzien voor beeldmateriaal, zoals zwart-wit foto’s en grafieken. Eindnoten (20 pagina’s) geven broninformatie met soms uitgebreide achtergrondinformatie. Verder is een overzicht van archieven gegeven, een literatuurlijst en fotoverantwoording.

Centraal doorgangskamp
Westerbork werd in 1939 gebouwd als vluchtelingenkamp voor buitenlandse Joden. Het werd op 1 juli 1942 door de Duitse bezetter overgenomen met het doel er het belangrijkste doorgangskamp van te maken. Van daaruit werden dan ook met meer dan 100 treintransporten ruim 100.000 mensen naar concentratie- en vernietigingskampen elders in Europa gedeporteerd.

De meeste gevangenen verbleven maar enkele uren of dagen in Westerbork, maar er waren enkele geprivilegieerden die er langere tijd verbleven. Mulder beschrijft hoe de deceptie werkte; de mensen zouden naar het oosten worden gedeporteerd om er te werken.

Al de transporten uit Nederland zijn in een lijst in dit boek opgenomen waarbij is aangegeven wat de vertrekdatum en -plaats was, wat de eindbestemming was en wat het aantal van gedeporteerden was.

Deze bijzondere treintransporten met gedeporteerden (overwegend Joden) werden gecoördineerd vanuit een speciaal bureau van de Gestapo-SD (geheime staatspolitie/veiligheidsdienst) in Berlijn geleid door Adolf Eichmann.

Fout verleden
Mulder wijst op het gegeven dat Nederland, anders dan bijvoorbeeld België en Frankrijk, niet onder militair bewind stond. Daardoor kon bijvoorbeeld de NS (Nederlandse Spoorwegen) autonoom blijven, maar moest het wel de bevelen van de bezetter opvolgen. Ze stuurden hen facturen en kregen die ook betaald.

Daarnaast is het opmerkelijk dat ondanks de milde bezetting circa 75% van de Nederlandse Joden konden worden weggevoerd, terwijl dat getal in België en Frankrijk vele malen lager lag. Dat wijst erop dat de Duitsers bijstand moeten hebben gekregen van de bevolking.

Evaluatie
Dit is een interessant, goed leesbaar en belangrijk boek over een bepaald aspect van de Jodenvervolging in Nederland; de treindeportaties met speciale aandacht voor kamp Westerbork.

Dit boek heeft kleine letters, zodat het een hoge informatiedichtheid heeft per pagina. Er komen nogal wat onvertaalde citaten in buitenlandse talen (vaak in het Duits) in voor. Het is onbegrijpelijk dat dit boek geen zoekregister heeft.

Dit boek wordt aangeraden.


Mulder, D., Buitengewone transporten. Deportaties van Joden, Roma en Sinti uit Nederland 1940-1945. 2022, WBooks, Zwolle, 320 pagina’s, € 29,95, ISBN: 9789462584983.