Luther ‘lo tahor’, maar kerkelijk antisemitisme is breder

Christenen moeten zich niet blindstaren op het antisemitisme van de 16e-eeuwse kerkhervormer Maarten Luther. “Nu gaan alle ballen op Luther, dat is te makkelijk. Ook in de gereformeerde traditie zitten zwarte bladzijden.”

Dat zei historicus en Hebraïcus Bart Wallet woensdag tijdens de studiedag ‘Reformatie en Israël’ op de Theologische Universiteit Apeldoorn, schrijft het Nederlands Dagblad.

Wallet, daaraan toevoegend: “We moeten die erfenis goed wegen en een betrouwbare partner zijn voor de Joodse gemeenschap.” De docent, verbonden aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, deelde zijn visie op de Protestantse Reformatie vanuit Joods perspectief. “In de achttiende eeuw zagen Joden dat nog als een non-event. De Reformatie maakte de situatie van de Joden niet beter of slechter.”

Volgens Wallet werd er in de Joodse gemeenschap verschillend gedacht over de kerkhervormingen. “Soms is dat negatief”, aldus Wallet. “Luther is dan een figuur die onrust brengt. Heel polemisch noemt men hem dan lo tahor, wat ‘onzuiver’ betekent.”

Luthers antisemitische manifest Over de Joden en hun leugens, waarin hij opriep synagogen in de brand te steken, werd door de nazi’s gebruikt als propaganda. Joden ondervonden daardoor in de twintigste eeuw de drastische anti-joodse sentimenten van Luther, en konden niet meer om hem heen. “Aanvankelijk probeerden ze hem nog te ‘redden’ door onderscheid te maken tussen de jonge en de late Luther, maar veel Joden namen toch afstand van hem – zeker na de Tweede Wereldoorlog.”

Wim Verwoerd behandelde met zijn boek Weg uit Babylon de antisemitische kerkgeschiedenis. Vorige week zei hij in een interview dat de oproep van Luther om synagogen in de brand te steken één van de vele anti-joodse uitingen was van de kerk. “Het is een goede zaak dat de PKN daarvan afstand heeft genomen. Daar wil ik wel een kanttekening bij plaatsen: de kerk is 75 jaar te laat. Wat mij betreft zou de PKN nog verder kunnen gaan door afstand te nemen van wat er op antisemitische concilies is besloten. Denk bijvoorbeeld aan het vervangen van de Joodse feesten. Onlangs sprak ik een Messiaanse Jood die ons land bezocht. ‘Denk je dat wij jaloers worden op christenen die heiligen aanbidden of kerst vieren met een kerstboom?’ Het antwoord is: nee.”