Facetten van Sobibor

Auschwitz is het bekendste moordkamp van de Nazi’s, maar veel minder bekend is dat in Sobibor de meeste Nederlandse Joden werden vermoord. Rosanne Kropman schreef er het boek ‘Het donkerste donker’ over. Wat komt erin naar voren?

Boekanalyse
Kropman studeerde psychologie en is onderzoeksjournalist voor diverse media. Ze heeft over Sobibor, gelegen in Polen tegen de grens van Wit-Rusland en Oekraïne, een boek geschreven omdat dit kamp nogal onbekend is. Ze vond ook dat over dit donkerste donker van de mensheid geschreven moest worden, omdat er over het algemeen weinig belangstelling bestaat voor het onderwerp van de sjo’ah.

Na een proloog volgen acht hoofdstukken, waarvan de langste (H1) gaat over de opstand in het moordkamp. Ze sprak met enkele van de laatste overlevenden en hun familie. Maar ze beschrijft niet alleen de verhalen van kampbewoners. Ze gaat ook in op de daders, zoals de Oekraïner Demjanjuk, en ze neemt waar dat Polen moeizaam omgaat met hun Holocaust erfgoed.

Het boek sluit af met een epiloog en een dankwoord. Er is een plattegrond van het kamp bijgevoegd en enkele unieke zwart-wit foto’s. De literatuurlijst is per hoofdstuk ingedeeld en Kropman geeft aan waarom ze welk boek ervoor raadpleegde.

Sobibor bestond ook nogal kort: 18 maanden (1942 – 1943). Er werden door zo’n 50 SS’ers en circa 150 Sovjet krijgsgevangenen in Duitse dienst in die korte tijd ongeveer 200.000 mensen vermoord, waaronder vrouwen, kinderen, baby’s. Meestal meteen na aankomst van de trein.

Sobibor was onderdeel van de Aktion Reinhard, waartoe ook de kampen Belzec en Treblinka behoorden. Het waren letterlijk moordkampen. Als de treintransporten ophielden liepen de Joodse gevangen die ooggetuigen waren gevaar vermoord te worden.

Na een opstand in het kamp werd Sobibor gesloten en de sporen ervan zoveel mogelijk uitgewist. In 2014 werd opnieuw onderzoeker gedaan op de plek. Het eerste Poolse onderzoek dateert pas uit 2007. Bij dit nieuwe onderzoek door specialisten (onterecht archeologen genoemd) uit Israël, Nederland en Polen was Kropman zelf aanwezig.

De volgende rode draden komen naar voren:
– Het sterke antisemitisme van de Polen en Oekraïners die gewillig de Nazi’s hielpen om hun eigen Joodse landgenoten het leven zuur te maken, te bestelen en te vermoorden. Hoe dit foute verleden tot op heden op alle mogelijke manieren verzwegen moet blijven.
– Dat Oost-Europese Joodse gevangenen meestal streng orthodox waren en de Nederlandse Joden liberaal-Joods of seculier. Daardoor kwamen die Nederlanders nogal opgewekt het kamp binnen. Maar daar bleef al na een paar dagen weinig van over.

Evaluatie
Dit is een indrukwekkend en goed geschreven veldverslag over het vernietigings- en werkkamp Sobibor. Kropman beschrijft haar onderzoekswerk over zaken in verband met diverse betrokkenen met het kamp. Gevangenen en bewakers. Daarbij tracht ze grondig te werk te gaan. Het werd een onderzoek dat nogal wat onverwacht grote emoties en ontgoocheling opleverde.

Helaas heeft dit boek geen zoekregister. Dit boek wordt aangeraden.


Kropman, R., Het donkerste donker. Een geschiedenis van Sobibor. Derde druk. 2024, Nieuw Amsterdam, 204 pagina’s, € 21,99, ISBN: 9789046826881.