De grootste protestantse kerk van Duitsland heeft onlangs een historisch besluit genomen. De Evangelische Kirche in Deutschland EKD ziet in een officiële verklaring af van de eeuwenlange opdracht tot evangelisatie onder Joden. De overwegend Lutherse kerk heeft een beladen geschiedenis met de Joden.
In de verklaring van 9 november op de website van de EKD valt te lezen: “De uitverkiezing van de Kerk is niet in de plaats van de uitverkiezing van het volk Israël gekomen. God is trouw aan zijn volk.” Verder stelt de kerk dat “alle pogingen om Joden te bewegen tot overgang naar het christelijk geloof, tegen de trouw van God en de uitverkiezing van Israël ingaan.” Voorzitter Irmgard Schwaetzer noemt het zelf een stap op de weg van inkeer en bekering in onze verhouding tot de Joden. Ook wordt openlijk beleden dat de eeuwenlange antisemitische elementen in de leer van de kerk geleid hebben tot een klimaat waarin de sjoa (holocaust) kon plaatsvinden.
Met de verklaring neemt de kerk niet alleen afstand van zending onder Joden, maar spreekt het ook over Gods weg met Israël. “De verwachting van de wederkomst van Christus in heerlijkheid gaat samen met het vertrouwen dat God zijn eerst geroepen volk Israël zal redden.” Sinds de Tweede Wereldoorlog heeft de EKD haar visie op grondlegger Luther en de Joden al stap voor stap bijgesteld. Zo werd in 1950 al gezegd dat Gods beloftes aan het volk Israël ook na de kruisiging van Jezus van kracht bleven.
De Evangelische-Lutherse Kerk (Evangelische Kirche Deutschland) is het grootste protestantse kerkgenootschap van Duitsland met ruim 26 miljoen leden. De kerk is overwegend Luthers en viert komend jaar het 500-jarig bestaan. In 1517 uitte de monnik Maarten Luther zijn stellingen tegen de misstanden in de Rooms-Katholieke Kerk en dat wordt gezien als de start van het protestantisme.
De kerk die sterk door Luthers theologie werd beïnvloed heeft altijd een bedenkelijke geschiedenis gehad als het gaat om de relatie met Joden. Nadat de kerkhervormer Luther merkte dat ook hij de Joden niet kon overtuigen om Jezus te aanvaarden, keerde hij zich openlijk tegen hen. Hij schreef later zijn antisemitische werk ‘Over de Joden en hun leugens’. Daarin riep hij op tot het in brand steken van synagogen en stelde hij dat Joden geen bezit mochten hebben en in kampen moesten werken.
De nazi’s maakten in de jaren ’30 van de 20e eeuw eenvoudig gebruik van Luthers denkbeelden. Zo werd de nacht voor zijn geboortedag in 1938 de Kristallnacht gehouden, waarbij Joodse winkels in vlammen opgingen en Joden werden opgepakt en vermoord. Het markeerde de overgang van openlijke discriminatie naar officiële staatsvervolging van Joden in Duitsland. In de kerken was in die jaren een grote beweging van zogeheten Deutsche Christen die Adolf Hitler steunde.
De Lutherse kerk is in Duitsland altijd veel groter geweest dan in Nederland, waar het calvinisme veel meer voet aan de grond kreeg. De Evangelisch-Lutherse Kerk in Nederland werd pas in de 19e eeuw opgericht maar bleef altijd vrij klein. In 2004 is de kerk opgegaan in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). De PKN heeft dit voorjaar in aanloop naar het 500e geboortejaar van de Reformatie openlijk afstand genomen van de antisemitische denkbeelden van kerkhervormer Luther.
9 November is van oorsprong een letterlijk staatkundige en mythologische waarde binnen het Heilige Romeinse Rijk, wat een overwegend Duits regeerd rijk was. In een der eerste kruistochten heeft Frederik II von Hohenstaufen rond 1215 op 9 november het Koningsschap van Jeruzalem ingenomen door te trouwen. Het was ook die koning die ervoor zorgde dat onder Christelijke overheersing de Moslims op het Tempelplein konden blijven bidden.
Het is waarschjijnlijk niet zozeer dat de Christalnacht georganiseerd is a.d.h.v. Luthers geboortedag. Immers lag de Hitlerputsch van 9 november 1923 nog fris in het geheugen, als ‘politieke’ motivatie. Die opzich een reactie was op 9 november 1918 toen het 2e Rijk (volgens sommige Katholieken) stopte. Sommige protestanten erkende het Heilige Roomse Rijk niet als Christelijk, en noemden Hitlers Rijk het 2e Rijk i.p.v. het 3e Rijk.
9 november uiteindelijk ook de val van de muur geworden, terwijl de beide Duitslanden eigenlijk hadden afgesproken om de relaties op 11 november opnieuw aan te gaan. Helmu Kohl heeft danook nog in 2000 een krans gelegd bij de 750 jarige herdenking van de overleidensdatum van Frederik II von Hohenstaufen.
9 november is een cultureel beladen dag geworden in Duitsland. Het is misschien jammer dat men pas vanwege een herdenkingsdag van Luther de mouwen opstroopt en de mond opent. Het is in ieder geval iets.
Ik raad Messianen ook aan Luthers pamflet tegen de Sabbatisten te gaan lezen. Het is immers niet alleen dat Luther of kerken tegen Joden zijn, maar ook tegen Judaiserende elementen binnen de kerk. Lerend van de geschiedenis, om een betere toekomst te gaan waarborgen, houdt o.a. kennis in, maar ook doen om vertrouwen te wekken. M.i. niet eindeloos vergeving vragen, maar laten zien dat men ervan geleerd heeft.