Waar staan de ‘10 geboden’ voor?

Elke gelovige kent de zogenoemde ‘10 geboden’ en denkt te weten waarvoor ze staan. Voor velen zijn de ‘10 geboden’ een soort richtsnoer. Doe dat, want dat is goed en voldoende. Maar in de boeken van Mozes staan veel meer ‘geboden’ en in de rest van de Bijbel staan er nog veel meer. Hoe verhouden die zich tot de ‘10 geboden’? Wat maakt de ‘10 geboden’ anders? Wat staat erover in de Bijbel (SV)?

De ‘10 geboden’ zijn uitspraken van God (Ex 20:2-17) die Hij mondeling de Isra‘Eliem voorhield (Ex 20:1) en Hij later op twee stenen platen had geschreven (Ex 31:18; 32). Mosjéh (Mozes) had die twee platen van God ontvangen na bijna anderhalve maand[1] bij Hem te zijn geweest op de Berg Gods, Chorev (Horeb), in de Sinaï woestijn. Dit gebeurde nadat God de Isra‘Eliem uit het land Egypte had geleid (Ex 31:18).

Andere ‘geboden’
In de periode tussen Mosjéhs beklimming van de Berg Gods (Ex 20:21) en zijn terugkeer (Ex 32:19) staan er ‘geboden’ beschreven die geen verband lijken te hebben met de ’10 geboden’. Dat is vreemd. Hetzelfde geldt voor de ‘geboden’ die God jaren eerder gaf[2] en die na de afronding van het verblijf bij de Berg werden gegeven[3]. Hoe staan die in verband met de ’10 geboden’?

Nut van de ‘geboden’
In de Bijbel staan veel bepalingen (regels). Ze zijn bedoeld om gelovigen op te voeden tot volwassenheid in geloof en vooral om het dagelijkse (godsdienstige) leven te ‘reguleren’. Om alles in goede banen te leiden. Ongelukken of problemen te voorkomen[4].

Bewust en opzettelijk overtreden ervan wordt door God opgevat als ‘overtreding’[5] en soms zelfs als crimineel (als het vanuit voorbedachte boosaardige opzet komt; een boos hart) of zelfs na veroordeling toch weer opzettelijk wordt gedaan. Als dit bekend wordt[6] en voldoende is bewezen dan zal de overtreding rechtgezet moeten worden[7]. Dan vervalt enige ‘verzekering’, bescherming of schadeloosstelling.

Er is dus een serieuze reden om overtreding ervan te vermijden en ze in ere te houden. God laat straffen of straft Zelf. Maar er is een belangrijkere reden op Gods bepalingen na te volgen. Achter de regels zit ook ‘kennis’ en wijsheid van God die juist tot Zijn zegen en heil leidt. De regels komen immers uit Gods wil voort.

De ’geboden’ staan echter ook in de lijn van de oorspronkelijke scheppingsorde. Wie ze houdt eert niet alleen God en garandeert Zijn zegen, maar brengt diens leven ook in de ‘pas’ met hoe de schepping bedoeld is. Daarom is er in de Bijbel ook nadrukkelijke en uitgebreide aandacht voor vergeving van en verzoening met God van onopzettelijke overtredingen. Gelovigen ontdekken juist daardoor dat de Bijbel ‘werkt’.

Verschillend gewicht gewogen
De ‘10 geboden’ (eigenlijk 10 Woorden) zijn geen ‘gewone’ regels, maar Gods bevelen[8] in de vorm van geboden (Je zult …) en verboden (Je zult niet …). Sommige woorden van God wegen dus zwaarder (de 10), dan Zijn andere woorden elders in de Bijbel.

Een gebod schrijft voor om iets te doen, een verbod om iets na te laten. Geboden worden opgevat als ‘positieve’ bepalingen en verboden ‘negatieve’. Maar dat dit niet juist is en meer aandacht vraagt blijkt uit het volgende voorbeeld.

In het verkeer zijn er gebods- en verbodsborden. Maar er gaat wat bovenuit. Als bijvoorbeeld een politieagent iemand aanhoudt of een signaal geeft dan is dat een bevel. Dan vervallen de normale verkeersregels en moet het bevel opgevolgd worden. Zo’n bevel negeren of overtreden heeft veel ernstiger gevolgen dan het negeren van gebods- of verbodsbord. De 10 Woorden moeten ook als bevelen worden opgevat en niet als ‘gewone’ gebods- of verbodsbepalingen. Vandaar dat de 10 mitswot (bevelen) ook geen direct verband lijken te hebben met de reguliere bepalingen in de Bijbel, zoals het scheiden van rein en onrein.

Betekenis van de ‘10 geboden’
In de Bijbel staan diverse bevelen van God, maar de ‘10 geboden’ zijn niet zomaar bevelen. Het zijn Gods eeuwige bevelen en vormen daardoor Zijn ‘buitenste hekwerk’. Op het overtreden van elk van de ‘10 geboden’ heeft God de doodstraf gezet (Ex 33)[9]. Maar dat niet alleen. Ze vormen het ‘topje van de ijsberg’ en de ‘ruggengraat’ van Gods wil. De 10 Woorden ‘dragen’ het hele stelsel van Gods Verbondsvoorwaarden.

Basishouding
Het is opvallend dat in het orthodoxe Judaïsme de ‘10 geboden’ niet centraal staan[10]. Ondanks dat het aan het oppervlak wel zo lijkt. In die religie staan immers niet de 10 Woorden, maar het Sjema’ (Dt 6:4-9) centraal als een soort geloofsbelijdenis. Dat komt omdat het Sjema’ iets veel essentiëlers benoemd dan de ‘10 geboden’. Iets dat vooraf nodig is en ook steeds het richtpunt moet zijn. Namelijk God lief te hebben boven alles. Deze opdracht staat ook in de ‘10 geboden’ (Ex 20:6), want dat is het doel bij het navolgen van al Gods bepalingen. Dat is de manier waarop God wil dat gelovigen Hem liefhebben[11]. Liefhebben betekent immers Gods wil willen doen[12].

De andere ‘geboden’ van Chorev
Hoe kan het nu zijn dat God op de berg Gods allerlei ‘geboden’ opdroeg (Ex 21-31; 34), maar dat Hij uiteindelijk maar 10 mitswot meegaf? Dat wordt zichtbaar als die met elkaar worden vergeleken.
• De uitgebreidere regels laten zien dat de 10 Woorden veel meer moeten betekenen dan dat wat in Exodus 20:2-17 staat. Dat betekent dus dat wat op de twee stenen platen stond niet al de Verbondsvoorwaarden van God kunnen zijn. De 10 Woorden vragen dus om interpretatie, maar ook dat ze op een veelvoud van situaties kunnen worden toegepast.
• Dat God de 10 Woorden al een interpretatie en toepassing vooraf heeft gegeven die concreet worden in de vele achterliggende regels. Het is de opdracht om die interpretatie en toepassing te herkennen, over te nemen en toe te passen op nieuwe situaties die voorkomen.
• Er enkele regels zijn die niet in de 10 Woorden genoemd zijn[13], maar wel onderdeel uitmaken van de Verbondsvoorwaarden. Het verschil komt bijvoorbeeld omdat het niet om ‘geboden’ gaat waarbij overtreding expliciet de doodstraf vereist, zoals wel op de 10 mitswot.
• Bij het bevel over het begeren van dat wat van de naaste is (Ex 20:17) zijn geen uitgebreidere regels gegeven.
• Bij de tweede Verbond sluiting (Ex 32:31-34:29) ontbreken de sociale regels van de 10 mitswot (Ex 20:12-17), maar bij die tweede Verbondssluiting lijkt de nadruk te liggen op regels over de omgang met God (Ex 34:13-14, 17, 19-20). In die zin is die tweede Verbond sluiting een verbetering of minstens een aanscherping.
• In de uitgebreidere regels wordt ook ingegaan op:
o Het mijden van omgang met de ongelovigen en de zelfheiliging (Ex 23:32-33; 34:12, 15-16 (b.v. voedselvoorschriften). Dat God Isra‘El heeft uitgeleid (Ex 20:2) betekent dus veel meer dan alleen het historische feit. Ze zijn Gods Eigen natie van ‘priesters’ (geen kohaniem) geworden.
o Actief bestrijden van afgoderij (en occultisme) (22:18, 20; 23:12, 24; 34:13, 17). Dat gaat verder dan alleen het gebod om niet aan afgoderij te doen (Ex 20:3-6).
o De drie feesten Pésach, Wekenfeest, Loofhuttenfeest (Ex 23:12-17, 19a; 34:16-26) en het Sjabbatsjaar (Ex 21:2; 23:10-12) staan in verband met het Sjabbatsgebod. Het woord ‘Sjabbat’ (Ex 20:8) moet dus veel ruimer begrepen worden dan de wekelijkse Sjabbat. Sommige feestdagen moeten immers ook als een Sjabbat worden gevierd.
o Doodstraf op het vervloeken van of geweld gebruiken tegen overheden (Ex 21:15, 17; 22:28) gaat veel verder dan een bevel om ze te eren (Ex 20:12).
o Uitweg bij de dood van de naaste zonder opzet (Ex 21:13), terwijl de 10 mitswot alleen verbieden te moorden (Ex 20:13).
o Hoererij altijd verboden wordt (Ex 22:16-17, 19), dus het bevel in de 10 mitswot moet ook zo worden opgevat en niet slechts in verband met het huwelijk (Ex 20:14).
o De grootste verbijzondering wordt gegeven bij de verboden om niet te stelen (Ex 21:3-11, 16, 18-22:8, 10-15, 29:31) en om geen vals getuigenis te geven over de naaste (Ex 23:1-3, 6-8).

Het valt dus op dat de meesten andere ‘geboden’ van Chorev redelijk goed bij de 10 mitswot passen. Ze maken, net als de latere ‘geboden’ van de Bijbel, de 10 mitswot concreet in allerlei dagelijkse omstandigheden. De 10 mitswot zijn dus als een bondige samenvatting van Gods wil op te vatten.

De ‘10 geboden’ geherinterpreteerd
Op basis van het vergelijk van de 10 Woorden met de andere regels die aan Mosjéh werden gegeven op de berg Gods, kan de volgende herinterpretatie worden vastgesteld:

1. Wees heilig en afgezonderd (ten opzichte van de ongelovigen).
2. Dien niets anders ‘boven’ God uit en bestrijdt alles dat het dienen en Hem bedreigt.
3. Buig niet voor en sjoemel niet met andere ‘goden’.
4. Houd al de Bijbelse gedenk- en feesttijden.
5. Eert diegenen die ‘boven’ je gesteld zijn en veracht hen niet, want zij zijn (in principe) door God aangesteld.
6. Moord niet.
7. Doe niet aan ongeoorloofde seks.
8. Neem op geen enkele manier iets onrechtmatigs.
9. Roddel en lieg niet en buig de (godsdienstige) besluiten van ‘overheden’ en het recht niet.
10. Wees tevreden en niet jaloers en verdruk de zwakke en de vreemdeling niet.

Deze bevelen richten zich op daden van gelovigen, maar zijn natuurlijk vooral bedoeld tot verandering van het ‘hart’ (intentie). Opvallend is dat het 1e-3de en 6de-8ste gaan over het verwerpen van de handelwijze van heidenen (geen weg terug naar heidendom gaan). De overige 4 bevelen (4de-5de en 9de-10de) gaan over de godsdienst (roeping Gods).

Ernst van Gods wil
Dat de 10 mitswot allerheiligst zijn voor God en Hij ze met grote ernst in ere houdt blijkt overal in de Bijbel. Het begint met de dood van twee zonen van ‘Aharon (Aäron) die hun ambt als kohaniem (het door God aangestelde korps van Isra‘Elitische priesters) niet achten (Lv 10:2). Maar ook gewone Isra‘Eliem worden ter dood gebracht op het overtreden van de 10 mitswot en sommige andere bepalingen van Gods Verbond (b.v. Nm 15:36).

Opvallend is dat de overtreding van ‘het gouden kalf’ (Ex 32) plaatsvond voordat de 10 mitswot waren gegeven en God toch al de Isra‘Eliem erom wilde doden. Net zoals Hij mensen en dieren doodde in de Vloed (Gn 6:7). Dat wijst er op dat er al ‘geboden’ van Gods bekend waren waarop de doodstraf stond voordat Hij de 10 mitswot gaf. Zelfs ongelovigen weten dat tegen Gods wil ingaan voor zondigen staat en negatieve gevolgen heeft (Ex 9:27). Ook dat wijst er op dat de 10 mitswot alleen de kern van Gods bepalingen zijn. Gods regels, waaronder ook andere mitswot, staan in heel de Bijbel en beperken zich niet tot die van Mosjéh[14].

God laat niet met Zich spotten en de roeping van een mens tot Gods volk is geen vrijblijvende zaak. Dat maakt dat Zijn genade en zegen niet ‘goedkoop’ worden gegeven, maar dat Zijn liefde Hem ernst is, maar ook bepaald en voorwaardelijk is.

+++
[1] Veertig dagen en nachten.
[2] Aan bijvoorbeeld Noach en Avraham.
[3] Bijvoorbeeld de voedselvoorschriften (Gn 9:4; Lv 11), de besnijdenis (Gn 17:10), de voorschriften van de Bijbelse feesten (Lv 23) en de huwelijksvoorschriften (1 Kor 7).
[4] Daarom kunnen die regels niet simpelweg ‘wetten’ worden genoemd, zoals helaas vrijwel altijd wordt gedaan.
[5] In de volksmond ‘zonde’ genoemd, maar in de Bijbel kent elke overtreding van Gods regels een eigen gradatie. Zonde is daar een van.
[6] Het overgrote deel van de christenheid heeft dit Bijbelse systeem al vroeg in diens geschiedenis opzij gezet.
[7] Door het tegenwoordige verzaken van correctie en door de ophopende (maatschappelijke) corrumpering, is die overtreding uiteindelijk gunstig voor satan. Die weet daarmee wel raad. Maar dat is ongunstiger dan de nodige correctie voor Gods bestel. Het komt zo van kwaad tot erger (2 Tim 3:13).
[8] Het Hebreeuwse woord voor ‘bevel’ is mitswah van de stam tsawah – bevelen/gebieden. Toch wordt dit woord meestal verkeerd vertaald en begrepen, wat blijkt uit vertalingen als ‘gebod’ of ‘wet’.
[9] In veel Westerse landen is de doodstraf afgeschaft. Gelovigen die in die landen wonen mogen dan geen doodstraf uitoefenen ondanks dat de Bijbel daartoe opdraagt. In de Bijbel worden echter ook alternatieve doodstraffen genoemd (b.v. Hnd 5:5, 9).
[10] Daarom is het onterecht om het Judaïsme als ‘wetsgodsdienst’ of wettische religie weg te zetten als de 10 Woorden als ‘wet’ worden opgevat. Maar feitelijk is het Judaïsme wel wettisch, maar dat komt doordat door mensen verzonnen regels erbinnen domineren vanuit de gerichtheid op zelfrechtvaardiging. Vaak wordt echter niet eens begrepen waar die regels voor staan!
[11] God is immers Zelf liefhebbend en Hij wil dat de mens, die naar Zijn Beeltenis en Gelijkenis werd geschapen, (weer) net zoals Hem zal zijn.
[12] Dat is een overtuiging en zeker niet alleen gevoelens over liefhebben volgen!
[13] Het zijn er vier: 1. Offervoorschriften (23:15b + 34:20; 23:18a, 19b + 25a, 26b); 2. Omgang met vreemdelingen (Ex 22:21; 23:9); 3. Omgang met de zwakke Isra‘Eliem (Ex 22:22-27); 4. Godsdienstige rechtspraak (Ex 22:9).
[14] Als er regels zijn van het Nieuwe Verbond, dan wegen die zwaarder dan die van het Oude, maar meestal bevestigen ze die en die ongenoemd blijven moeten ze als volledig ‘doorgezet’ worden verondersteld. Dat laatste geldt zeker voor de 10 Woorden.